Στέλιος Μπακλαβάς: Όνειρα Οικεία..

Συνέντευξη: Βασιλίκα Σαριλάκη Τί θα συνέβαινε αν αλχημίζαμε το βλέμμα ενός ζωγράφου με το ίδιο το έργο του; Ποιό θα ήταν το προϊόν αυτής της διήθησης; Θα παρήγαγε ένα νέο, διαφορετικό ονείρεμα, ένα νέο έργο μήπως που θα μας ταξίδευε στον βυθό της δημιουργίας του κάθε ζωγράφου; Αυτό φαίνεται ναναι το στοίχημα που έβαλε ο εικαστικός φωτογράφος Στέλιος Μπακλαβάς στην έκθεση “Όνειρα Οικεία” που πρόσφατα παρουσιάστηκε στην αίθουσα τέχνης του Δημαρχείου Περιστερίου..Όπως αναφέρει ο ίδιος “Το φωτογραφικό στιγμιαίο γεγονός - το πορτραίτο - σπάει τα δεσμά του απόλυτα στιγμιαίου και διαχέεται μέσα στην μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας πραγμάτωση του ζωγραφικού έργου πετυχαίνοντας ένα ιδιόμορφο "πάντρεμα" της "Χρονικής Απόστασης", ανάμεσα στην ζωγραφική και την φωτογραφία....” Μιλήσαμε μαζί του για το ιδιόμορφο πείραμα αλλά και τις σχέσεις φωτογραφίας- ζωγραφικής εν γένει.. ` Art Noise :  Πότε και πως ξεκίνησε η ιδέα σου να φτιάξεις κάποιες προσωπογραφίες καλλιτεχνών στις οποίες να απεικονίζεται ταυτόχρονα και κάποιο έργο τους;             Στ. Μπ. Η ιδέα αυτή ήταν η φυσική συνέχεια της προηγούμενης εκθεσιακής μου ενότητας με τίτλο "Όνειρα στον ερειπωμένο μας ύπνο" (ο στίχος ανήκει στον ποιητή μας Νίκο Καρούζο).. Εκεί " πάντρευα " τα έργα ζωγραφικής με τον κόσμο που παρακολουθούσε τα ζωγραφικά έργα.. Ένωνα δηλαδή τις μορφές ενός έργου με τις φόρμες του κόσμου που παρακολουθούσε την έκθεση. Η ενότητα με τις προσωπογραφίες ξεκίνησε το 1997 και ολοκληρώθηκε το 2001. Από το σύνολο 100-120 πορτραίτων έδειξα τα 44 τον Φλεβάρη του 2002 στην Γκαλερί "Νήσο"  στου Ψυρρή στην Αθήνα. Art Noise : Ποια διαδικασία ακολούθησες για να φτάσεις σε αυτήν την εικόνα των προσωπογραφιών που βλέπουμε;   Στ. Μπ.  Η διαδικασία που ακολούθησα για την δημιουργία των προσωπογραφιών ήταν απλή. Παρακολουθούσα εκθέσεις 4-5 μέρες κάθε εβδομάδα -και πολλές φορές πήγαινα σε 2-3 εκθέσεις κάθε μέρα, για 5 χρόνια.. Όταν η θεματική που έβλεπα ήταν  αυτή που με έκανε να αγγίξω την φωτογραφική μου μηχανή πραγματοποιούσα τότε το πορτραίτο του δημιουργού / ζωγράφου. Μετά, αφού έβλεπα την  έκθεση 2-3 φορές διάλεγα 1-2 έργα όπου τοποθετούσα τον ζωγράφο για να τον φωτογραφίσω, έχοντας στην δικαιοδοσία μου να κάνω ΜΟΝΟ 2 διπλές λήψεις για το πορτραίτο. Δεν υπάρχει καμιά μορφή τεχνικής επεξεργασίας για το αποτέλεσμα και ότι βλέπουμε είναι στο φωτογραφικό φιλμ (που με αυτό δουλεύω ακόμη) και με Full Frame τύπωμα.   Art Noise : Αυτό που προσπάθησες να κάνεις ήταν να διηθήσεις το βλέμμα του ζωγράφου με το βλέμμα-έκφραση του έργου του;                   Στ. Μπ.  Αυτό που προσπάθησα ήταν όντως να διηθήσω στο βλέμμα του ζωγράφου την εκφραστική δυναμική του έργου του έτσι ώστε το καινούργιο έργο που δημιουργούσα να έχει ένα τρίπτυχο δυναμικής (διαλεχτική σχέση θα έλεγα με θέση – αντίθεση + καινούργιο ) το οποίο θα στήριζε με επιτυχία την γέννηση του καινούργιου... Ένα έργο ζωγραφικής / ενέργεια του ζωγράφου που εκφράζει μια συγκεκριμένη εικαστική κατάσταση - χρονική στιγμή του ίδιου / και η παραγωγή του νέου έργου με την μεσολάβηση της δικής μου ενέργειας/...που με την βοήθεια από τα "ουράνια τάγματα Αγγέλων” ( Άμλετ )  του στιγμιαίου αλλά και της αλήθειας της ψυχής, να υπάρξει ένα αποτέλεσμα όπως είναι π χ στην προσωπογραφία του Γ. Μαυροιδή.. Ζωντανό, αληθινό, νέο, τρυφερό, ερωτικό και γιομάτο με το δάκρυ της καθαρότητας / διαφάνειας της ψυχής που προσφέρει η τέχνη στον κόσμο γύρω μας...    Art Noise : Πιστεύεις ότι η τεχνική στην "διατύπωση" μιας φωτογραφίας παίζει μεγαλύτερο ρόλο από ότι στην δημιουργία ενός ζωγραφικού έργου;               Στ. Μπ.  Η τεχνική δεν παίζει κανέναν ρόλο για μένα...ο φωτογράφος έχει την φωτογραφική μηχανή και το φιλμ του, ο ζωγράφος τα πινέλα του, το καβαλέτο και τα χρώματά του. ο γλύπτης το μάρμαρο του ή τον πηλό του κι επίσης έχουμε τις κατασκευές... έργα που είναι μια σύνθεση από τέχνες...π. χ ένα έργο του Δ. Αληθεινού ή του Κουνέλη... Η “διατύπωση" είναι λοιπόν η ψυχική διάθεση και η ανάγκη για επικοινωνία με την βαθύτερη ύπαρξη μας....Τους δημιουργούς μας ενώνουν πράγματα στην τέχνη και δεν μας χωρίζουν, έτσι θαρρώ ότι πρέπει να αντιλαμβανόμαστε τα διαφορετικά "μέσα" έκφρασης" που διαθέτουμε στα χέρια μας... Art Noise : Σήμερα που ο σημαντικότερος ζωγράφος στον κόσμο θεωρείται ο Gerhard Richter ο οποίος στηρίζει την ζωγραφική του σχεδόν αποκλειστικά στην φωτογραφική προσέγγιση, πιστεύεις ότι ο ρόλος της φωτογραφίας έχει αναβαθμιστεί; Στ. Μπ. Ο Gerhard Richter όντως είναι σημαντικός ζωγράφος και η εργασία του είναι υπέροχη και μοναδική ( και ω τί σύμπτωση ..κυκλοφορεί τώρα ένα βιβλίο του που ονομάζεται December κι έχει μέσα 39 φωτογραφίες σαν ιστορίες ημερολογίου..). Επειδή το ζωγραφικό του έργο στηρίζεται στην φωτογραφία δεν νομίζω ότι αναβαθμίζει την φωτογραφία περισσότερο ή λιγότερο από αυτό που ήδη προσφέρει στην τέχνη σήμερα.        Από την αρχή  της εμφάνισης της φωτογραφίας στην ιστορία της τέχνης πρόσφερε τη μοναδική και υπέροχη δυνατότητα στην ζωγραφική να βυθιστεί μέσα στα καινούργια νερά της δημιουργίας μακριά και έξω από την κλασσική αναπαράσταση και να δώσει αυτό το μεγαλείο που μας προσφέρει σήμερα. Ακόμη και τα φωτορεαλιστικά ζωγραφικά έργα είναι δομημένα με μια ελευθερία που δεν υπήρχε πριν. Η φωτογραφία έχει πολύ δρόμο ακόμη να κάνει συγκριτικά με την ζωγραφική που υπάρχει από τα πρώτα βήματα -σχεδόν-  της ανθρώπινης δημιουργίας... αλλά αυτό δεν ακυρώνει το πάθος της φωτογραφικής δημιουργικής διέγερσης που προσφέρει διπλά σ' όλες τις άλλες μορφές τέχνης.           Art Noise : Για σένα τι συνιστά μια ενδιαφέρουσα φωτογραφία; Η ρεαλιστική απεικόνιση η' η φαντασιωτική διάσταση; Η απλή, καθαρή φόρμα ή η θεατρικότητα; Το ρεπορτάζ  ή η αισθητική προσέγγιση;                    Στ. Μπ. Απλή και δύσκολη ταυτόχρονα η απάντηση στην ερώτηση. Όπως ακριβώς είναι και η χρήση της φωτογραφικής μηχανής. Πολύ εύκολη η διαδικασία παραγωγής μιας εικόνας αλλά δύσκολη η σύνδεση της με κάτι που σε πάει πιο πάνω από την απλή αναπαράσταση. . Όλα αυτά που είπες με ενδιαφέρουν κι όπως έλεγε ο Paul Klee "Η τέχνη δεν αναπαράγει το ορατό. Κάνει τα πράγματα ορατά." Σημασία έχει η συγκίνηση, η χαρά και η ευκαιρία για σκέψη μέσα από την παραγωγή / σύνθεση μιας φωτογραφίας. Την συνιστά ενδιαφέρουσα όταν πετυχαίνει την ανατριχίλα που νοιώθεις, όπως όταν, βλέπεις το "Φιλί" (1886) του Rodin που έχει αυτή τη μεγαλειώδη πλαστικότητα και όπως ο "Σκεπτόμενος" (1880) που βγάζει ολόκληρη την συγκέντρωση του Νου έξω από το άγαλμα και καθώς επίσης όταν αισθάνεσαι να είσαι μέρος μιας φόρμας σ' ένα από τα γυμνά του φωτογράφου Frantisek Dritkol...     Art Noise : Δείχνεις να ενδιαφέρεσαι για τις ονειρικές εικόνες στην φωτογραφία..H φωτογραφία για σένα είναι ένας άυλος πλασματικός χώρος που μας ταξιδεύει σ' ένα ζωντανό όνειρο όπως έλεγε ο Borges;                Στ. Μπ. Υπέροχο αυτό που έλεγε ο Borges...σ ευχαριστώ για την πάσα που μου κάνεις κι ας προσπαθήσω να γίνω ο πολύχρωμος παπαγάλος που έλεγε ο ίδιος και όχι η άσχημη νυχτερίδα...Θα απαντήσω με κινηματογράφο μιας και ήταν ο λόγος που έγινα...φωτογράφος. "Τα Όνειρα" του Kurosawa, οδήγησαν την "Η Ωραία της Ημέρας" του Bunuel να επιβιβαστεί στον "Μέγα Ανατολικό" του Εμπειρίκου και να αρχίσει η "Μεταμόρφωση" της του Kafka, κρατώντας στο χέρι της σαν ευαγγέλιο το κομμένο αυτί του Vincent Van Gogh  μέσα στα "Ηλιοτρόπια" του, ακούγοντας την "Ιεροτελεστία της Άνοιξης" του Igor Stravinsky...   "Η κοιμωμένη" του Χαλεπά φορά την "Φυσιγγιοθήκη" του Δ. Αληθεινού και αναζητά τα "Φτερά του Έρωτα" του Wim Wenders που βρίσκουν ξεκούραση στο δέντρο που ποτίζει ο πιτσιρικάς στην "Θυσία" του Andrei Tarkovsky και που μας μεταφέρει την ενεργειακή αύρα του Gustav Klimt,του Egon Schiele, της Frida Kahlo, του Lucian Freud που μαζί με την Isadora Duncan κατεβαίνουν χορεύοντας τα σκαλοπάτια της Οδησσού από το "Θωρηκτό Ποτέμκιν" του Sergei Eisenstein για να απολαύσουν την "Καταγωγή του Κόσμου" του Gustave Courbet να γεννά την ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ... Υ.Σ/ Η ωραία της ημέρας = Η τέχνη             Art Noise : Ωραίο όνειρο.. Ευχαριστώ Στέλιο...   Ο Στέλιος Μπακλαβάς γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε Φωτογραφία στη Σχολή Σταυράκου. Ζει και εργάζεται ως φωτογράφος στην Αθήνα. Είναι μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος και του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης και Προστασίας Πνευματικών Δικαιωμάτων Φωτογράφων. Έχει πραγματοποιήσει 13 ατομικές εκθέσεις και έχει λάβει μέρος σε 38 ομαδικές εκθέσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό. www.art-sbaklavas.gr, steliosbaklavas@gmail.com

Goetheanum: Έχουν τα κτίρια ψυχή;

Της Βασιλίκας Σαριλάκη “Να συμφιλιώσουμε τις τέχνες: αυτό είναι που προσπαθήσαμε να κάνουμε - για πρώτη φορά, και σε μια μικρή, στοιχειώδη κλίμακα - στο κτίριο Goetheanum. Και δεν θελήσαμε να μιλήσουμε για αυτό με ένα ψυχρό και αφηρημένο τρόπο, αλλά ενσωματώσαμε στην αρχιτεκτονική του κτιρίου, ένα δείγμα αυτής της συμφιλίωσης μιας μουσικής διάθεσης με μια αρχιτεκτονική μορφή.” Rudolf Steiner.                                                                                      Το πρώτο  Goetheanum Το Goetheanum είναι ένα πνευματικό κέντρο που σχεδίασε και  ίδρυσε ο Rudolf Steiner το 1913  στο Dornach της Ελβετίας. Ο Steiner, ιδρυτής της Ανθρωποσοφίας, που έχει σχεδιάσει 2 συνολικά Goetheanum, αλλά κι άλλα αρχιτεκτονήματα, πίστευε στην δημιουργία μίας υγιέστερης κοινωνίας μέσα από την ενόραση των ανθρώπων, πίστευε στην χρήση  φυσικών υλικών αλλά και στην λειτουργικότητα των οργανικών, καμπύλων μορφών στην αρχιτεκτονική. Πίστευε με λίγα λόγια σε μια αρχιτεκτονική που θα εξυπηρετούσε υλικές και ψυχικές ανάγκες στην υπηρεσία της ανθρώπινης ζωής και της αυτογνωσίας. Το Goetheanum είναι ένα πολύ γνωστό κτίριο στην ιστορία της αρχιτεκτονικής.. Σύγχρονοι  αρχιτέκτονες που το έχουν επισκεφθεί και εξήραν την αρχιτεκτονική του είναι οι: Henry van de Velde, Frank Lloyd Wright, Hans Scharoun και Frank Gehry. Πολυάριθμοι εικαστικοί καλλιτέχνες συνέβαλαν στο κτίριο: μια ομάδα από αρχιτέκτονες δημιούργησαν την ασυνήθιστη ξύλινη δομή των διπλών θόλων κάμπτοντας μια συγκεκριμένη βάση, πρόσθεσαν χρωματιστά γυάλινα παράθυρα που ζωντάνεψαν το κτίριο, διάφοροι ζωγράφοι επίσης διακόσμησαν την οροφή με μοτίβα που απεικόνιζαν την πορεία της ανθρώπινης εξέλιξης, ενώ οι γλύπτες χάραξαν τις τεράστιες βάσεις των κιόνων, θόλους κι άλλα εσωτερικά στοιχεία του κτιρίου -που άλλωστε χαρακτηρίζεται από την γλυπτική του υπόσταση πολύ έντονα-. Ήδη κατά τη διάρκεια της κατασκευής, μουσικοί,  ηθοποιοί και χορευτές έκαναν τέχνη και performances σε ένα γειτονικό εργαστήριο. Όταν η αίθουσα Goetheanum ολοκληρώθηκε, το 1919, οι performances μεταφέρθηκαν απλώς στον χώρο που βρισκόταν κάτω από το μικρότερο θόλο του Goetheanum… Τρία χρόνια αργότερα δυστυχώς το πρώτο κτίριο καταστράφηκε..Οπότε ο Steiner ανέλαβε να κάνει το δεύτερο..   Το κτίριο εσωτερικά είναι βυθισμένο κυριολεκτικά σε μια ποίηση γλυπτικών ρυθμών, καμπύλων σχημάτων και πάλ χρωμάτων που ενοποιούν το σύνολο των μορφών σε ένα τρυφερό (!) ύφος αρχιτεκτονικής έκφρασης αφού κατά τον Steiner δεν θα έπρεπε απλώς να αποδίδει ιδιότητες του φυσικού σώματός μας αλλά και του αστρικού που χαρακτηρίζεται από μουσικές ιδιότητες!          H αρχιτεκτονική του Steiner χαρακτηρίζεται από την απελευθέρωση των παραδοσιακών αρχιτεκτονικών περιορισμών, ιδίως από την άρση της υιοθέτησης της ορθής γωνίας ως βάσης για το σχέδιο οικοδόμησης. Αυτό το πέτυχε ήδη στο πρώτο Goetheanum χρησιμοποιώντας ξύλο που παρήγγειλε σε κατασκευαστές σκαφών προκειμένου να κατασκευάσει τις στρογγυλεμένες φόρμες του που χαρακτηρίζουν τις σκεπές, τα κουφώματα τις πόρτες και τα παράθυρα.. Για το δεύτερο Goetheanum χρησιμοποίησε σκυρόδεμα για να πετύχει γλυπτικές μορφές σε μεγάλη, αρχιτεκτονική κλίμακα. Η χρήση του σκυροδέματος για την επίτευξη οργανικά εκφραστικών μορφών ήταν μια καινοτομία για εκείνη την εποχή. Και στα δύο κτίρια, ο  Steiner δημιούργησε πολύ εκφραστικές κι όμορφες, αρμονικές φόρμες . Ο Steiner σχεδίασε περίπου 12-13 άλλα οικοδομήματα, κυρίως κατοικίες μέσα και γύρω από το Dornach.   Rudolf Steiner: “Όταν η αρχιτεκτονική, αρχίζει να μας επηρεάζει εσωτερικά, συνειδητοποιούμε ότι υπάρχει ένα πληρέστερο αίσθημα του κόσμου, το οποίο μας ωθεί, ωθεί την ψυχή μας να εξωτερικευτεί, να  συμμετέχει στα πράγματα του κόσμου.. Γιατί η ψυχή μας δεν περιορίζεται τότε πλέον από το δέρμα του σώματός μας, αλλά συμμετέχει στο σύμπαν. Αυτός είναι ένας τρόπος να το συνειδητοποιήσεις αυτό.. Θα καταλάβουμε, επίσης, ότι ενώ  το εξωτερικό αρχιτεκτονικό στοιχείο μας στηρίζει, βαραίνοντας προς τα κάτω την ύπαρξή μας και δημιουργώντας μια ισορροπία, εμείς οι ίδιοι σε αυτή τη συνάντησή μας με το αρχιτεκτονικό στοιχείο, αναπτύσσουμε μια μουσική αίσθηση.”   “Η Αρχιτεκτονική παράγει μια μουσική διάθεση στην εσωτερική μας ύπαρξη, και βλέπουμε ότι παρότι τα στοιχεία της αρχιτεκτονικής με εκείνα της μουσικής φαίνονται πολύ διαφορετικά, αν τα δεις εξωτερικά, μέσω αυτής της μουσικής διάθεσης που μας δημιουργείται, η  αρχιτεκτονική μας εμπειρία επιφέρει μια συμφιλίωση, μια ισορροπία μεταξύ αυτών των δύο στοιχείων."          “Αν εξερευνήσετε τι παρουσιάζεται στη σειρά των πυλώνων και όλα όσα σχετίζονται με αυτούς, θα ανακαλύψετε ότι κάναμε μια προσπάθεια να βαρύνουμε τα στοιχεία της υποστήριξης, που γέρνουν προς τα κάτω και να το εξισορροπήσουμε  με μια ζωντανή κίνηση.,. Οι πυλώνες μας δεν είναι απλώς υποστηρικτικά στοιχεία όπως και τα επιστύλια, που εκτείνονται πάνω από τους πυλώνες δεν έχουν μόνο το χαρακτήρα της ανάπαυσης, υπηρετώντας μόνο την κορυφή γύρω από τους πυλώνες , αλλά έχουν έναν χαρακτήρα της ζωντανής ανάπτυξης, προέκτασης και κίνησης.” “Προσπαθήσαμε να μεταφέρουμε τις αρχιτεκτονικές μορφές σε μια μουσική ροή, και να δημιουργήσουμε ένα συναίσθημα σε κάποιον που μπορεί να δει την αλληλεπίδραση μεταξύ των πυλώνων και όλων των πραγμάτων που τα συνδέουν. Αυτό μπορεί από μόνο του να διεγείρει ένα μουσικό κλίμα στην ψυχή.” Και θάλεγε κανείς πως η παρακάτω εικόνα μόνο να το επιβεβαιώσει μπορεί..η δε χρωματική αρμονία και διαβάθμιση εμένα μου θυμίζει έργο του μεγάλου Rothko.. <3 Η ψυχή των κιόνων. “Μπορεί κανείς να αισθανθεί μια αόρατη μουσική, την ψυχή των κιόνων και τις αρχιτεκτονικές και γλυπτικές φόρμες που υπάρχουν σε αυτούς. Είναι σαν να έχουν ψυχή. Και η αλληλοεπίδραση των καλών τεχνών και των μορφών τους διαμέσου των μουσικών διαθέσεων που θα αποτελέσει ουσιαστικά το ιδανικό της τέχνης του μέλλοντος. Η μουσική του μέλλοντος θα είναι πιο γλυπτική από αυτήν του παρελθόντος.Η αρχιτεκτονική και η γλυπτική του μέλλοντος θα είναι πιο μουσικές από ότι ήταν στο παρελθόν. Αυτό θα είναι το βασικό. Ωστόσο, αυτό δεν θα σταματήσει τη μουσική από το να είναι μια ανεξάρτητη τέχνη. Αντίθετα, θα γίνει όλο και πιο πλούσια καθώς θα διεισδύει στα μυστικά των τόνων, όπως είπαμε χθες, δημιουργώντας μουσικές φόρμες από έξω,  από τα πνευματικά θεμέλια του σύμπαντος. Ωστόσο, όπως κάθε τι που είναι μέσα , θα πρέπει επίσης να είναι έξω,  -έτσι και στην τέχνη οτιδήποτε ζωντανό πρέπει να ενσωματωθεί σε ένα είδος οργανισμού - ο κόσμος της ψυχής ανάμεσα στη σειρά των πυλώνων και οτιδήποτε τους ανήκει  πρέπει επίσης να ενσωματωθεί εκεί. Αυτό συμβαίνει, ή τουλάχιστον θα έπρεπε να συμβαίνει και με την ζωγραφική των θόλων. Ακριβώς όπως οι πυλώνες και ότι τους ανήκει, αποτελεί το σώμα του κτιρίου μας, έτσι θα πρέπει να εμφανίζεται στους τρούλους - όταν είστε μέσα στο κτίριο -  η ψυχή του κτιρίου. Και όπως ακριβώς ο κόσμος φαίνεται να είναι πλήρης πνεύματος, όταν τον ερευνούνε τα όργανά μας παρατηρώντας προς τα έξω, έτσι και τα παράθυρά μας τα έχουμε φτιάξει με την νέα τέχνη της σκίασης από γυαλί που αντιπροσωπεύει το πνεύμα. Το σώμα, η ψυχή και το πνεύμα όλα θα εκφραστούν στο κτίριο μας. Το σώμα στην δομή των κιόνων, η ψυχή σε οτιδήποτε έχει να κάνει με τους θόλους, και το πνεύμα σε ό,τι υπάρχει στα παράθυρα. Νομίζω πως δεν χρειάζονται ιδιαίτερα σχόλια στις εικόνες από μένα, ίσως το μόνο που θα ήθελα να πω είναι πως κάτι που λείπει ΠΟΛΥ στις μέρες μας είναι η πνευματικότητα στην τέχνη …αυτός είναι κι ο λόγος που μια τέτοια ανάρτηση ( προορισμένη προφανώς για ελάχιστους) αξίζει να υπάρξει.. Η συνεχής ενασχόληση με την ύλη και την μηχανικότητα της ζωής μας κάνει συνεχώς αν ξεχνάμε πως μια και μόνη φορά ζούμε.. ως σώμα, πνεύμα αλλά και ψυχή..                                                                             Και συνεχίζουμε με το δεύτερο κτίριο του Steiner που ξεκίνησε το 1924 για να τελειώσει το 1928 μετά τον θάνατο του Steiner....Με έδρα το Dornach  μερικά χιλιόμετρα βόρεια της Βασιλείας στην Ελβετία το δεύτερο Goetheanum αποτελεί σήμερα το κέντρο της παγκόσμιας Ανθρωποσοφικής κοινότητας και την έδρα των πνευματικών και πολιτιστικών λειτουργιών της. Με 150,000 επισκέπτες κάθε χρόνο και περίπου 200διαλέξεις διαφόρων ειδών αλλά και διάφορες διοργανώσεις, εκθέσεις κλπ αποτελεί ένα πολιτισμικό πόλο της ευρύτερης περιοχής. Η Τέχνη ως το Φώς της Μυστηριακής Σοφίας Αποσπάσματα από την πρώτη διάλεξη του Rudolf Steiner: Τεχνολογία και Τέχνη, Dornach, 28 Δεκεμβρίου 1914 “Η τέχνη οφείλει να μιλήσει στις ψυχές, με διαφορετικό τρόπο πλέον και το κτίριο Goetheanum  πρόκειται να είναι το πρώτο πραγματικά βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση της τέχνης αυτού του είδους και όχι βέβαια κάτι το τέλειο. Είναι στην πραγματικότητα μια απόπειρα  να δημιουργήσεις εκείνη την τέχνη που θα προκαλέσει την ψυχή  να γίνει εναργής ως προς την κατεύθυνση της σύγχρονης ζωής πλην όμως της πνευματικής σύγχρονης ζωής.. Ας θυμηθούμε την τετριμμένη σύγκριση που έκανα σε σχέση με το κτίριο  Goetheanum πριν λίγες εβδομάδες. Ρώτησα, "Πώς μπορούμε να συγκρίνουμε την επίδραση του Goetheanum με αυτή ενός παλαιότερου κτιρίου, ή ενός παλαιότερου έργου τέχνης γενικότερα; Ένα έργο τέχνης από το παρελθόν εντυπωσίαζε με τις μορφές και τα χρώματα του. Οι μορφές και τα χρώματα του είναι που  έκαναν εντύπωση. Αν κάνουμε ένα διάγραμμά του και η φόρμα του είναι για παράδειγμα έτσι, τότε αυτή η φόρμα είχε αυτό το αποτέλεσμα στο μάτι (έκανε ένα σχέδιο). Το τί ήταν στον χώρο και με τι γέμιζε η  φόρμα ήταν αυτό που δημιουργούσε την εντύπωση. Το ίδιο και με τα χρώματα. Τα χρώματα στους τοίχους δημιουργούσαν την εντύπωση. Με το δικό μας κτίριο τα πράγματα δεν θα είναι έτσι. Το δικό μας κτίριο προορίζεται να είναι - και αυτή είναι η φοβερή σύγκριση - σαν ένα καλούπι ζελέ που δεν θα υφίσταται για τους δικούς του λόγους, (εννοεί για το εξωτερικό του περίβλημα) αλλά για χάρη του ζελέ. Η λειτουργία του είναι να δώσει μορφή σε αυτό που τίθεται μέσα σε αυτό, και όταν είναι άδειο μπορείτε να καταλάβετε περί τίνος πρόκειται. Αυτό που κάνει το ζελέ είναι το σημαντικότερο πράγμα. Και το σημαντικότερο πράγμα με το κτίριο μας είναι το τι εμπειριώνεται ένας άνθρωπος όταν μπει μέσα στο κτίριο, οι εμπειρίες στα μύχια της ψυχής του, όταν αισθάνεται τα περιγράμματα των μορφών. Όλα αυτά τα οποία προκαλούν οι μορφές είναι στην ουσία αυτό που θα δημιουργεί αυτό το έργο τέχνης. Το έργο τέχνης είναι αυτό που βιώνει η ψυχή όταν αισθάνεται το σχήμα των μορφών. Το έργο τέχνης είναι το ζελέ. Αυτό που έχει μέχρι σήμερα χτιστεί είναι η μούχλα του ζελέ, και γι 'αυτό έπρεπε να προσπαθήσουμε και να τροχοδρομήσουμε  ένα εντελώς νέο πρότυπο.   Το Goetheanum επίσης, δεν έχει στόχο να προκαλέσει μια άμεση επίδραση όπως συνηθιζόταν με την τέχνη στο παρελθόν, αλλά προορίζεται στην διάσταση της ψυχής , έτσι ώστε η ίδια η εμπειρία της ψυχής ως αποτέλεσμα αυτής της επίδρασης να είναι το έργο τέχνης..Αυτή  η διαδικασία προκαλεί μια μεταμόρφωση – για την οποία μπορώ να δώσω μόνο ενδείξεις - τη μεταμόρφωση ενός παλιού καλλιτεχνικού προτύπου σε ένα νέο, το οποίο μπορούμε να προσδιορίσουμε λέγοντας ότι, όταν η γλυπτική και το εικονιστικό στοιχείο κάνουν ένα βήμα μπροστά, αυτό οδηγεί σε ένα είδος μουσικής εμπειρίας. Υπάρχει επίσης το αντίθετο βήμα, από το μουσικό στοιχείο πίσω στη γλυπτική - ζωγραφική. Αυτά είναι πράγματα που δεν έχουν δημιουργηθεί αυθαίρετα από την ανθρώπινη ψυχή, αλλά έχουν να κάνουν με τις πλέον ενδόμυχες ενορμήσεις. Δημιουργήθηκαν όπως όρισαν τα πνευματικά όντα που καθοδηγούν αυτή την εξέλιξη. Το ξεκίνημα πρέπει να γίνει σε κάθε επίπεδο. Αν οι άνθρωποι βρουν ατελή πράγματα  στο κτίριο μας,  μπορούν να είναι σίγουροι ότι οι άνθρωποι που πραγματικά ασχολούνται με την κατασκευή, θα βρουν πολύ περισσότερες ατέλειες από τις δικές τους επικρίσεις - πολύ, πολύ περισσότερες. Υπάρχουν λάθη που πρέπει να βρεθούν στο κτίριο και τα οποία οι άνθρωποι που θα το αντικρύσουν για πρώτη φορά δεν θα μπορούσαν καν να διανοηθούν. Αλλά δεν είναι αυτό το θέμα. Το θέμα είναι ότι η αρχή γίνεται, κι υπάρχουν τόσα πολλά πράγματα που πρέπει να γίνουν. Το σημαντικό δεν είναι η τελειότητα που μπορούμε να φτάσουμε σε αυτό που θα πρέπει να συμβεί, αλλά το ότι η αρχή γίνεται με το που κάτι νέο γεννιέται εδώ, όσο ατελές και αν είναι αρχικά . Γιατί κάθε τι νέο που έρχεται στον κόσμο είναι ατελές συγκριτικά με παλιά πράγματα που έχουν αντέξει στη δοκιμασία του χρόνου. Τα πράγματα που είναι παλιά έχουν φθάσει στο υψηλότερο επίπεδό τους, ενώ οι νέες δημιουργίες είναι ακόμη στα σπάργανα. Αυτό είναι προφανές.”           The Stuttgart Eurythmeum (in a photograph from 1924) built from a design by Rudolf Steiner. It was destroyed in World War II.   Ο Steiner δεν ήταν μόνο ο δημιουργός νέων αρχιτεκτονικών μορφών, δημιουργώντας νέα μοντέλα αρχιτεκτονικής, αλλά ήταν επίσης ο εφευρέτης εντελώς νέων τεχνικών δυνατοτήτων. Ανέπτυξε ένα συγκεκριμένο πρότυπο για την βάση των ζωγραφικών έργων στους τρούλους, κι έδωσε κατευθύνσεις για την προετοιμασία των φυτικών χρωμάτων που χρησιμοποιούνται στους δύο τρούλους. Αργότερα, ζωγράφισε επίσης το μισό του μικρού τρούλου μόνος του, και το ξύλινο σκαλιστό άγαλμα του λεγόμενου Αντιπρόσωπου της Ανθρωπότητας - αφού έκανε το μοντέλο με τα χέρια του. Σχεδίασε επίσης τα μεγάλα παράθυρα στην κύρια αίθουσα, αλλά και τα ειδικά μηχανήματα που απαιτούνται για την χάραξη τους. Δούλεψε μαζί με τους καλλιτέχνες και τους εργάτες εμψυχώνοντάς τους.   Rudolf Steiner Αποσπάσματα από την δεύτερη διάλεξη με τίτλο: “Παροτρύνσεις για την μεταλλαγή της ανθρώπινης καλλιτεχνικής εξέλιξης”, Dornach, 29 Δεκεμβρίου 1914 ….Εάν παρατηρήσουμε τις διαφορετικές μορφές τέχνης, θα δούμε ότι η αρχιτεκτονική είναι αυτή που έχει περισσότερο αποσπαστεί από τον άνθρωπο ως όλον. Η αρχιτεκτονική είναι αποσπασμένη από τον άνθρωπο, επειδή αυτός την τοποθέτησε στην υπηρεσία των εξωτερικών παρορμήσεών μας, είτε εκείνων της χρησιμότητας, που απαιτούν δηλαδή  χρηστικές δομές, ή εκείνων που έχουν ιδεαλιστικούς στόχους, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των θρησκευτικών κτηρίων. Θα δούμε επίσης πώς άλλες μορφές τέχνης έχουν μια οικειότερη σύνδεση με την πραγματική ύπαρξη του ατόμου από ότι έχει την αρχιτεκτονική. Η αρχιτεκτονική αποσυνδέεται συνεχώς με κάποιο τρόπο από τους νόμους της ανθρώπινης εσωτερικής ύπαρξης. Κι όμως, αν το δούμε από την άποψη της πνευματικής επιστήμης, αυτός ο εξωτερικός χαρακτήρας της αρχιτεκτονικής  κατά ένα μεγάλο μέρος μπορεί να εξαφανιστεί.. Όταν αρχίζουμε να εξετάζουμε τον άνθρωπο, το πρώτο πράγμα που μας κάνει εντύπωση, -επειδή είναι το πιο εξωτερικό-, είναι το φυσικό σώμα. Αλλά το φυσικό σώμα και διαπερνάται και γεμίζει από το αιθερικό σώμα!.. Μπορούμε να το αποκαλέσουμε απλά διαστημικό σώμα ή να περιγραφεί ως κάποια οργάνωση στο διάστημα. Όμως το αιθερικό σώμα, που κατοικεί στο φυσικό σώμα και, όπως ξέρετε, επεκτείνεται πέρα από τα όρια του φυσικού σώματος, συνδέεται στενά με ολόκληρο τον κόσμο, και δεν μπορεί να το διανοηθούμε χωρίς την έννοια του χρόνου. Βασικά όλα στο αιθερικό σώμα είναι ρυθμός. Ένας κυκλικός ρυθμός μιας κίνησης ή δραστηριότητας, που έχει έναν χωρικό χαρακτήρα μόνο ενόσω κατοικεί στο φυσικό σώμα. Για την ανθρώπινη επινοητική αντίληψη, είναι αλήθεια πως το αιθερικό σώμα εκφράζεται στις χωρικές εικόνες αλλά αυτές δεν αποτελούν την ουσιαστική φύση του, η οποία είναι κυκλική, ρυθμική, κινούμενη στον χρόνο.   Η μουσική δεν κατέχει χώρο, αλλά είναι παρούσα στον χρόνο. Κι έτσι αυτό που έχει σημασία για το αιθερικό σώμα είναι η κινητικότητα, οι ρυθμικές μορφικές δραστηριότητες ή οι μουσικές ακολουθίες, δηλαδή η απόδοση της ποιότητας του χρόνου. Φυσικά, αυτό είναι ένα δύσκολο πράγμα για το ανθρώπινο μυαλό να το συλλάβει, καθώς είναι εξοικειωμένο κυρίως με χωρικές κι όχι με χρονικές μορφές στην αρχιτεκτονική, αλλά αξίζει τον κόπο να προσπαθήσουμε να κερδηθεί μια σαφής διάσταση το αιθερικού σώματος επιτρέποντας μουσικές ιδέες παρά χωρικές να μας βοηθήσουν.   Κατά συνέπεια μπορούμε να πούμε: Εδώ έχουμε το εξωτερικό όριο του φυσικού σώματός μας, και εάν σπρώξουμε προς τα έξω την εσωτερική μας οργάνωση, που είναι αποτυπωμένη  στο αιθερικό μας σώμα, έξω από αυτό το όριο, τότε είναι που προκύπτει  η αρχιτεκτονική. Όλοι οι νόμοι που είναι παρόντες στην αρχιτεκτονική υλική χρήση υπάρχουν και στο ανθρώπινο σώμα. Όταν προβάλλουμε τη ιδιαίτερη οργάνωση του ανθρώπινου σώματος έξω στον χώρο τότε έχουμε αρχιτεκτονική.   Έτσι η μουσική περιέχει τους νόμους του εγώ μας, εν τούτοις όχι όπως εμφανίζονται στην συνηθισμένη, καθημερινή μας ζωή, αλλά παραχωμένοι στο υποσυνείδητο, στο αστρικό σώμα.. Το εγώ μας βυθίζεται, τρόπον τινά, κάτω από την επιφάνεια του αστρικού μας σώματος, προκειμένου να ρεύσει εκεί και να αποκτήσει μια στροφορμή ανάμεσα στην οργάνωση του αστρικού μας σώματος.  Είναι επίσης γεγονός, ότι η δυνατότητά μας να εμπειριωθούμε ένα μουσικό έργο τέχνης εξαρτάται από αυτήν την εσωτερική μουσική δραστηριότητα του αστρικού σώματος: μόνο όταν ακούμε μουσική με το ειναι μας βυθιζόμαστε αμέσως στην εμπειρία του αστρικού μας σώματος, σε ορισμένες σφαίρες που είναι υποσυνείδητες. Αυτό μας οδηγεί σε ένα πολύ σημαντικό γεγονός. Ας δούμε τους εαυτούς μας ως αστρικές υπάρξεις. Ως κατόχους, ενός αστρικού σώματος: ποια είναι η φύση μας από αυτή την άποψη; Σαν αστρικά όντα έχουμε δημιουργηθεί από τον κόσμο σύμφωνα με μουσικούς νόμους. Δεδομένου ότι είμαστε αστρικά όντα συνδεόμαστε μουσικά με τον κόσμο. Είμαστε οι ίδιοι ένα μουσικό όργανο.”                                                                                                                                                                                       Ευχαριστώ για την ανάγνωση

Τί είδαμε στην 4η Biennale Θεσ/νίκης; Συνέντευξη με την Κατερίνα Κοσκινά.

Πήγαμε, είδαμε κι αποφανθήκαμε. Η φετινή μπιενάλε Θεσ/νίκης είναι το εικαστικό γεγονός της χρονιάς! Η δυναμική παρουσία της κεντρικής έκθεσης υπό την επιμέλεια της διεθνούς φήμης επιμελήτριας Adelina von Furstenberg, αλλά και οι εκθέσεις των 5 σημαντικότερων μουσείων της Θεσ/νίκης όπως και οι υπόλοιποι φορείς υπο την γενική διεύθυνση της Κατερίνας Κοσκινά που ηγείται του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, διοργανωτή της μπιενάλε έκαναν πραγματικά πολύ εντυπωσιακή δουλειά. Το Art Noise συζήτησε μαζί της κι είχε πολλά αλλά κι ενδιαφέροντα πράγματα να μας πεί..                                                                                                                                             Συνέντευξη, Βασιλίκα Σαριλάκη Βασιλίκα Σαριλάκη: Κατερίνα, κάνοντας μια πρώτη αποτίμηση της 4ης μπιενάλε που μόλις ξεκίνησε έχω την εντύπωση πως είναι η κορυφαία εκδήλωση τέχνης της χώρας αυτήν την στιγμή. Κι αυτό γιατί κατάφερε να κατοχυρώσει έναν θεσμό συνεργασίας των 5 σημαντικότερων μουσείων, με την πλειονότητα των πολιτιστικών ιδρυμάτων της συμπρωτεύουσας, με την στήριξη του Δήμου Θεσ/νίκης και να συνδεθεί ακόμη και με το Φεστιβάλ κιν/φου. Αλλά πέρα από όλα αυτά, το βασικότερο δηλ. η ποιότητα των εκθέσεων που είδα είναι πραγματικά εντυπωσιακή. Μπορούμε επομένως να πούμε πως η φετινή μπιενάλε είναι η μεγαλύτερη και η καλύτερη που είχαμε ποτέ; Κατερίνα Κοσκινά: Προσωπική μου εκτίμηση, –όσο αντικειμενική μπορώ να είμαι- είναι πως ναι η φετινή μπιενάλε είναι η πιο ολοκληρωμένη από τις προηγούμενες. Β. Σ. Στην Ελλάδα όπως είναι γνωστό η συνεργασία ειδικά τόσων πολλών φορέων αλλά και η μεταξύ τους συνεννόηση είναι δύσκολη.. Εσύ πως τα κατάφερες; Αυτό έγινε σταδιακά; Και ποιές είναι οι περαιτέρω προοπτικές; Κ. Κ. Η σημερινή εποχή επιβάλλει τις συνέργειες. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να συνεχίσουμε να δρούμε και να παράγουμε παρά μόνο μέσα από συνέργειες και συνεργασίες. Πέρα από αυτό, η δική μας προσπάθεια έχει ξεκινήσει εδώ και αρκετά χρόνια. Ούτως ή άλλως από την πρώτη κιόλας μπιενάλε υπήρχαν συνεργασίες με φορείς και μουσεία. Αυτές με τα χρόνια εδραιώθηκαν, πολλαπλασιάστηκαν, και πριν από δύο χρόνια, όπως ξέρεις, υπογράψαμε συνεργασία τα 5 σημαντικότερα μουσεία της πόλης. Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, θέλοντας να τιμήσει αυτήν την συνεργασία την τρίτη μπιενάλε την έκανε ως συμπαραγωγή με τα άλλα μουσεία (παρόλο που είναι ο αποκλειστικός δικαιούχος της χρηματοδότησης), και φέτος συνεχίσαμε την συνεργασία μας, όντας μεν οι μόνιμοι οργανωτές, αλλά με την σύμπραξη των άλλων μουσείων και την στήριξη του Δήμου Θεσ/νίκης. Και με την σύμπραξη εννοώ ότι δίνεται έμπρακτα η δυνατότητα στα άλλα 4 μουσεία να παράξουν την δική τους έκθεση, το καθένα σε συνάφεια με τους στόχους και το αντικείμενό του, διαθέτοντας ένα σημαντικό ποσό από την χρηματοδότησή μας. Όπως καταλαβαίνεις δεν είναι εύκολο, ούτε εξυπακούεται, αλλά είναι σημαντικό , διότι η … ισχύς εν τη ενώσει! Επιπλέον, συνεχίζεται η παρουσίαση έργων της κεντρικής έκθεσης στους χώρους των άλλων μουσείων..   Β. Σ. Υπήρξαν συνάδελφοι τεχνοκριτικοί από το εξωτερικό αλλά και καλλιτέχνες που σε μια συζήτηση που κάναμε στην Θεσ/νίκη έλεγαν ότι η δική μας μπιενάλε  είναι καλύτερη κι από της Κωνσταντινούπολης που τρέχει αυτήν την στιγμή και που όπως ξέρεις είναι και παλιότερη από την δική μας αλλά και ανερχόμενη γενικά..Αν λοιπόν θέλαμε να κατατάξουμε την δική μας μπιενάλε σήμερα στον γενικό χάρτη των μπιενάλε που θα την βάζαμε; Κ. Κ. Είναι πολύ δύσκολο να απαντήσω καταρχήν γιατί δεν έχω δει την φετινή μπιενάλε της Κων/λης. Αυτό που θα σου πω όμως, μια και μου δίνεις την δυνατότητα είναι, πως για δεύτερη φορά συνεργαζόμαστε τόσο με την μπιενάλε της Κων/λης όσο και με την μπιενάλε της Λυών με στόχο την αμοιβαία προβολή των δράσεών μας. Και με τις δύο παραπάνω μπιενάλε που είναι παλαιότερες από την δική μας έχουμε κοινά την αναφορά στην πόλη διεξαγωγής, την Μεσόγειο κι ότι έχουν χρηματίσει και στις δύο εξαιρετικοί θεωρητικοί ως επιμελητές, διευθυντές κλπ.                                                    Όταν η τέχνη συμπάσχει, πενθεί και προφητεύει.. Β. Σ. Σε αυτήν την περίοδο της κρίσης που περνάμε τι μπορεί να αποφέρει η μπιενάλε ειδικά στην πόλη της Θεσ/νίκης σε επίπεδο επισκεψιμότητας, τουρισμού αλλά και σε ένα πεδίο προβληματισμού; Θυμάσαι το βράδυ των εγκαινίων που κάνατε όλοι αναφορά στην δολοφονία του Παύλου Φύσσα, τόσο εσύ, όσο κι η Adelina von Furstenberg αλλά κι ο δήμαρχος ο κος Μπουτάρης.. Κ. Κ. Είναι αδύνατον να συμβαίνει ένα τέτοιο συνταρακτικό γεγονός, δραματικό και ταυτόχρονα προκλητικό που δημιουργεί ένα κλίμα οργής και την ανατροπή όσων είχαμε συνηθίσει ως κεκτημένα και μάλιστα να λαμβάνει χώρα λίγες ώρες πριν τα εγκαίνια και να αποσιωπηθεί. Προσωπικά, όπως είπα και στα εγκαίνια ήταν αδύνατον –για λόγους προφανείς- να τα μεταφέρουμε άλλη μέρα. Από την άλλη θεωρώ ότι δεν μπορεί να συμβαίνουν τέτοια πράγματα κι εμείς να κάνουμε γιορτές και πάρτυ στα πλαίσια των εγκαινίων χωρί ςνα διαμαρτυρόμαστε ή να συμμετέχουμε με κάποιο τρόπο στην ευαισθητοποίηση του κόσμου επ’αυτού . Κατά συνέπεια ορθώς νομίζω αναφέρθηκε από όλους.. Β. Σ. Ορθότατα. Κ. Κ. Σε ότι αφορά στον κοινωνικό και σύγχρονο προβληματισμό που αποφέρει μια τέτοια διοργάνωση προφανώς και μπορεί να συμβάλλει. Γιατί μια μεγάλη διοργάνωση σαν κι αυτή που απευθύνεται στους πολίτες της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της χώρας μας αλλά και στους γείτονες και τις άλλες χώρες και που προσδοκά να αποκτήσει και μια παρουσία σε ένα διευρυμένο χάρτη πολιτιστικό και δή μέσα στην Μεσόγειο που είναι μια φλεγόμενη αυτήν την στιγμή περιοχή, προφανώς έχει σημασία τι περιλαμβάνει ως ερέθισμα καθώς έχουμε πάρα πολλούς αποδέκτες. Η δύναμη της τέχνης κι ο κοινωνικός της ρόλος πιστεύω πως αυτήν την στιγμή γενικότερα αλλά ειδικότερα στην Μεσόγειο είναι ιδιαίτερα έντονα και διευρυμένα σε σχέση με το παρελθόν. Και όπου δεν είναι , πρέπει να γίνει. Πιστεύω δε, -και θα χρησιμοποιήσω και ένα παράδειγμα- πως η μέρα που συνέβη η δολοφονία του Παύλου Φύσσα, ουσιαστικά εγκαινιάστηκε μία μπιενάλε στην οποία συμμετέχει το έργο του Τούρκου καλλιτέχνη Huseyυin Karabey στο Γενί Τζαμί, που αναφέρεται στην δολοφονία για πολιτικούς λόγους του Αρμένιου δημοσιογράφου Hrant Dink και πραγματικά είναι και εντυπωσιακό και ανατριχιαστικό να βλέπει κανείς ότι αυτό το γεγονός που για μας είναι πρωτόγνωρο έχει ήδη συμβεί αλλού το 2007 κι έχει καταγραφεί όχι μόνον από τα ΜΜΕ αλλά έγινε και έργο τέχνης και διαμαρτυρίας. Αυτό δείχνει τη σχέση πραγματικότητας και τέχνης αλλά και τον ρόλο της.                                                                 Πολιτική και τέχνη. Και πολιτική τέχνη Β. Σ. Προεκτείνοντας αυτόν τον συλλογισμό σου θέλω να πω πως παρατηρώντας την κεντρική έκθεση που επιμελήθηκε η διεθνούς φήμης επιμελήτρια Adelina von Furstenberg είδαμε ότι αυτό που κατά κάποιον τρόπο φοβόμασταν κάπως στην Ελλάδα, δηλ. να δείξουμε σε μεγάλη έκταση πολιτική τέχνη, εδώ αποδείχτηκε ότι τα υψηλής ποιότητας έργα που δεν είναι απλώς καταγγελτικά αλλά σηματοδοτούν κοινωνικές καταστάσεις κι εμπεριέχουν δυναμικά μηνύματα λειτουργούν αρκετά καλά σε μια έκθεση. Επίσης νομίζω πως αποδείχθηκε ειδικά μέσα από αυτήν την έκθεση ότι η Μεσογειακή ταυτότητα με την ευρεία της έννοιά υφίσταται σαφώς. Κι αφού έχουμε τα ίδια προβλήματα και ιδιοσυγκρασία μπαίνει το ερώτημα μήπως αν συνεργαζόμασταν στενότερα οι λαοί της Μεσογείου και του  Ευρωπαϊκού Νότου που περνάμε κρίση θα μπορούσαμε να βοηθηθούμε τόσο σε οικονομικό όσο και πολιτισμικό επίπεδο;       Κ. Κ. Δεν νομίζω καταρχήν ότι αυτό οφείλεται μόνο σε φόβο. Απλώς στην Ελλάδα δεν έχουμε τόσο μεγάλες η φιλόδοξες διοργανώσεις. Η πραγματικότητα είναι ότι ανεξάρτητα αν αυτό γίνεται στην Θεσ/νίκη ή στο Μαρακές ή στην Κων/λη οι συνθήκες είναι τέτοιες ώστε δεν είναι δυνατόν να αποσιωπηθεί μια πολιτική πραγματικότητα, μια κοινωνική αναταραχή, ένας αναβρασμός, ένα ξαναμοίρασμα των συνόρων, η αναθεώρηση συνθηκών και καταστάσεων, ακόμη και δεδομένων. Γιατί πέρα από μια δολοφονία κάποιου κάπου, πράγμα που ήδη γνωρίζαμε, τώρα αυτά έχουν μπει στην καθημερινότητά μας και μας αγγίζουν.            Πρόκειται πλέον για ένα ξαναμοίρασμα της τράπουλας. Και δεν είναι καν περιορισμένο στο Νότιο τμήμα. Το πρόβλημα είναι γύρω από την Μεσόγειο. Γράφω και στο κείμενό μου ότι αυτό που βλέπει κανείς σήμερα είναι ότι από το Γιβραλτάρ μέχρι την Κύπρο κι από την Αίγυπτο μέχρι την Ελλάδα και την Ισπανία τα πράγματα έχουν αλλάξει. Και αυτά που αλλάζουν στην περιοχή της Μεσογείου έχουν και ευρύτερη επίδραση. Πέρα από τις οικονομικές ανακατατάξεις στην Μεσόγειο ή το θέμα με τα ενεργειακά της αποθέματα, υπάρχει και η συμβολική διάσταση της Μεσογείου. Η αλλαγή της κατάστασής της επηρεάζει την ισορροπία όλου του Δυτικού Πολιτισμού. Όσον αφορά τώρα στην κεντρική έκθεση, επειδή την Μεσόγειο δεν την προσδιορίζουμε στενά μόνον ως μια γεωγραφική περιοχή, υπάρχουν και καλλιτέχνες που δεν είναι αποκλειστικά από την Μεσόγειο. Μιλάμε για μια συμβολική περιοχή, για το λίκνο ενός πολιτισμού τόσο δυτικού όσο και ανατολικού. Β. Σ. Ναι, ναι..                                                   Μπορεί να μας ενώσει η  Μεσογειακή ταυτότητα να βρούμε λύσεις; Κ. Κ. Αυτό που μας ενδιαφέρει λοιπόν να αναδείξουμε είναι οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, των λαών μέσα σε ένα χώρο ελευθερίας όπως είναι ο χώρος της τέχνης. Οι ετερότητες, οι ομοιότητες, οι ζυμώσεις, κι ενδεχομένως η ύπαρξη – ίσως λόγω των συνθηκών, ίσως λόγω των καταβολών - κάποιας κοινής μοίρας ή οπτικής κι ευαισθησίας. Αυτό το θέμα ερευνούμε στην έκθεση “Παράδοση/Ανατροπή”. Η οποία είναι μια πολύ πιο μικρή έκθεση από την ναυαρχίδα,  το “Παντού αλλά τώρα”, που έχει άλλους στόχους και λειτουργία, άλλη δύναμη και δυνατότητες με το χρήμα που διατέθηκε κιόλας για να μπορέσει να λειτουργήσει μια τέτοια έκθεση..Η μία έκθεση π.χ έχει το 50% του προϋπολογισμού και η άλλη δεν έχει καν budget γιατί τα έργα προέρχονται από την συλλογή του μουσείου. Β. Σ. Ας έρθουμε λοιπόν στην ουσία της δικής σου έκθεσης “Παράδοση/Ανατροπή”. Πως συνδέεται αυτό το δίπολο με το θέμα της Μεσογείου και ποιά συναισθήματα θα ήθελες να έχει ο θεατής φεύγοντας από την δική σου έκθεση; Εμένα πάντως πρέπει να ομολογήσω ότι με άγγιξε κυρίως συναισθηματικά..          Κ. Κ. Σ΄ ευχαριστώ πολύ που το λες αυτό. Κι εμένα με άγγιξε συναισθηματικά κι ενδεχομένως διάβασες και την πρόθεση αυτής της έκθεσης γιατί δημιουργήθηκε, ξεκίνησε με συναισθηματική διάθεση. Ήταν η ανάγκη να αποδοθεί ένας φόρος τιμής στον Νίκο Αλεξίου που χάθηκε πρόσφατα.  Όσον αφορά στο θέμα, εντάσσεται μέσα στο γενικότερο θέμα της Μεσογείου που θα είναι το ίδιο και στην επόμενη μπιενάλε καθώς αυτή ήταν η αρχική, δική μας πρόταση κι έτσι εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ. Η επιλογή της Μεσογείου λοιπόν είναι του ΚΜΣΤ, οι επιμελητές κινούνται σε αυτά τα πλαίσια ενώ η πόλη της Θεσ/νίκης εντάσσεται σ΄ αυτήν την λογική, γιατί μην ξεχνάμε πως η Θεσ/νίκη έχει διαδραματίσει έναν ρόλο στην Μεσόγειο εδώ και 2.500 χρόνια.          Η ίδια η Μεσόγειος λοιπόν, με την μακραίωνη ιστορία της, μας σπρώχνει να εξετάσουμε τόσο τον ρόλο της παράδοσης αλλά και της ανατροπής. Κι αυτό που προκύπτει από αυτήν την έκθεση είναι ότι πάρα πολλοί καλλιτέχνες χρησιμοποιούν την παράδοση, είτε ως χειροτεχνία, είτε ως γραφή, είτε ως μνήμη κι αναφορά στους μύθους και τα αρχέτυπα..Αυτό που μου προσπάθησα τόσο ο Γιάννης Μπόλης όσο κι εγώ σ΄ αυτήν την έκθεση ήταν να δούμε ποιά από τα έργα που έχουμε στο ΚΜΣΤ (αφού δεν υπάρχει προϋπολογισμός για την έκθεση) μπορούν να συνυπάρξουν και να ανοίξουν ένα διάλογο με τον Νίκο Αλεξίου που όλο το έργο του κινείται σε αυτό το δίπολο Παράδοση/ Ανατροπή. Είναι ευτύχημα που καταφέραμε να κάνουμε τελικά αυτήν την έκθεση σχεδόν μόνο από τις συλλογές μας. Κι αυτό απαντά και σε μια άποψη αναληθή που έχει εκφραστεί από κάποιους ότι δεν εκθέτουμε παρά την Συλλογή Κωστάκη. Όχι, γίνεται μια δουλειά εδώ και αρκετά χρόνια και διαμορφώνεται παράλληλα με την υπάρχουσα μια συλλογή σύγχρονη.                                                     Ποιοί κατηγορούν την μπιενάλε Θεσ/νίκης και γιατί; Β. Σ. Η τελευταία σου αναφορά μου θύμισε κάτι άλλο που είναι καλό να σχολιάσουμε. Υπάρχουν κάποιες αναφορές αρνητικές για την μπιενάλε στα social media, απο κάποιους στο facebook που κατηγορούν την μπιενάλε Θεσ/νίκης ότι είναι ακαδημαϊκή και δεν έχει επισκεψιμότητα ακόμα κι από τους Θεσ/νικείς ενώ η Αθηναϊκή είναι πιο πειραματική, ρισκάρει νέα πράγματα κλπ. Τι απαντάς σε αυτά; Κ. Κ.  Καταρχήν δεν τα γνωρίζω. Πρέπει να σου πω ότι δεν είμαι στο Facebook κι έχω τόση πολύ δουλειά που δεν μου μένει χρόνος. Αλλά δεν μπορώ να φανταστώ πως μπορεί να μιλάει κανείς για ακαδημαϊκή μπιενάλε και να αναφέρεται σε για νέα μπιενάλε που μόνον ακαδημαϊκή δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Η απάντησή μου είναι ότι αρκεί κάποιος να πάρει τους 3 περασμένους καταλόγους αλλά και τον φετινό για να δει πόσο ακαδημαϊκή είναι. Η λέξη ακαδημαϊκή χάνει βέβαια το νόημά της όταν αναφέρεται σε κάτι τόσο βραχύβιο. Προσωπικά θεωρώ ότι από την πρώτη χρονιά αλλά και μετά και η Catherine David και ο Jan-Erik Lundström και η Μαρία Τσατσάνογλου και η Sylvia Bisi και η Gabriela Salgado αλλά κι όλοι οι άλλοι επιμελητές δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως άνθρωποι ακαδημαϊκοί ή που δεν πειραματίζονται και δεν ταξιδεύουν ή δεν παρακολουθούν τα πράγματα εν τη γενέσει τους. Κατά συνέπεια αυτό και μόνο αποτελεί μια πρώτη απάντηση. Πέραν όμως αυτού, δεν μπορώ να καταλάβω πως μπορεί κανείς να κρίνει τον πειραματικό χαρακτήρα μιας εκδήλωσης αν δεν την επισκεφθεί..                         Ξέρεις είναι πάρα πολύ εύκολο να μπαίνουμε σε μια λογική αντιπαράθεσης αλλά η μπιενάλε Θεσ/νίκης δεν έχει κανέναν λόγο να αντιπαρατίθεται…Αντίθετα, μάλλον λειτουργεί συμφιλιωτικά και συμπληρωματικά με οτιδήποτε ύπάρχει. Θα ήταν πάρα πολύ αστείο να θεωρούμε ότι “κομίζομεν γλαύκα εις Αθήνας”. Τίποτα απ΄ αυτά δεν κάνουμε. Εμείς έχουμε έναν στόχο, που συνδέεται άμεσα και με τον σκοπό μας ως ένα Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, να φροντίσουμε την προώθηση της Σύγχρονης Τέχνης, τους Έλληνες καλλιτέχνες προς τα έξω, να ερευνήσουμε όσο γίνεται τον χώρο, να λειτουργήσουμε πειραματικά και πιο ευέλικτα –αν θέλεις- και μέσα από το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης που διαθέτουμε, και ταυτοχρόνως, ως θεματοφύλακες μιας σημαντικής συλλογής διεθνούς αναγνώρισης να την αξιοποιήσουμε στο μέγιστο δυνατόν συσχετίζοντάς την και με σημερινά επίκαιρα έργα.                                                          Τί ξεχωριστό έχει η κάθε έκθεση της μπιενάλε;      Β. Σ. Ας πούμε δυό λόγια και για τις υπόλοιπες εκθέσεις και τι ξεχωριστό περιλαμβάνουν..Για παράδειγμα είδα την έκθεση του Μακεδονικού Μουσείου που έχει μια πιο εννοιολογική και βιωματική προσέγγιση κι εξετάζει όλες αυτές τις ωραίες, ιστορικές διαδρομές π.χ της arte povera, της δικής μας καλής μοντερνιστικής παράδοσης -που άλλωστε θέτει και η δική σου έκθεση κι είναι σημαντικό αυτό για τους Έλληνες καλλιτέχνες- αλλά κι όνο αυτόν τον γόνιμο κοσμοπολιτισμό που χαρακτηρίζει τον Ντένη Ζαχαρόπουλο. Η έκθεση αυτή λειτουργεί συμπληρωματικά με την κεντρική έκθεση και] μου άρεσε πολύ. Εσένα πως σου φάνηκε αυτή η έκθεση; Κ. Κ. Κοίταξε, θεωρώ πως η έκθεση του Μακεδονικού Μουσείου, -που το αντικείμενο του είναι συναφές με το δικό μας και με το οποίο συνεργαζόμαστε πιο στενά από ότι με τα άλλα-, είναι όντως και συμπληρωματική και είναι μια από τις καλύτερες εκθέσεις που έχω δει στο Μακεδονικό Μουσείο. Αναδεικνύει παράλληλα με το θέμα της Μπιενάλε και τις διαφορετικές συλλογές του μουσείου. Το θεωρώ λοιπόν μια ευτυχή συγκυρία και προφανώς ο φίλος και συνάδελφος Ντένης Ζαχαρόπουλος είχε και κέφια και διάθεση μεγάλη για να φτιάξει αυτήν την έκθεση. Την θεωρώ λοιπόν πολύ σημαντική. Β. Σ. Ναι..   Κ. Κ.  Όλες τις εκθέσεις, όλων των μουσείων, ας πάρουμε ως παράδειγμα της Βάσως Κατράκη που κάποιος θα μπορούσε εκ πρώτης όψεως να θεωρήσει ότι δεν έχει συνάφεια, είναι σχετικές. Θεωρώ ότι λόγω της κοινωνικής και πολιτικής διάστασης του έργου της Κατράκη αλλά και της ηθικής διάστασης της προσωπικότητάς της, αυτή η έκθεση είναι πολύ συναφής γιατί σχετίζεται με την Μεσόγειο και την ιδέα μιας μπιενάλε, αφού ξεκινάει με μια μπιενάλε, του 1966. B. Σ. Και η Μπιενάλε του Λευκού Οίκου του Νίκου Χαραλαμπίδη στον Λευκό Πύργο; Κ. Κ. Η μπιενάλε του Λευκού Οίκου είναι μια διεθνής διαδικτυακή πλατφόρμα του Νίκου Χαραλαμπίδη, την οποία όταν την είδα στην ART Athina θεώρησα πως είναι ένα πραγματικά πρωτότυπο κι ιδιαίτερα ενδιαφέρον έργο που γίνεται με την συνέργεια πολλών καλλιτεχνών και την πρωτοβουλία ενός Έλληνα καλλιτέχνη κι έχει να δώσει πάρα, πάρα πολλά πράγματα, πρωτότυπα ενδιαφέροντα. Αποτελεί ένα υπόδειγμα συνεργασίας καλλιτεχνών κι από την στιγμή που ο ίδιος διασφάλισε την δυνατότητα χρήσης του ονόματος του Λευκού Οίκου, δεν μπορώ να φανταστώ ότι υπάρχουν πολλές άλλες τέτοιες προτάσεις αυτήν την στιγμή στον Ελληνικό χώρο και θεώρησα πως η Θεσ/νίκη πρέπει να δώσει στέγη σε κάτι τέτοιο και την δυνατότητα προβολής και γνωστοποίησης. Β. Σ. Συμφωνούμε.. Κ. Κ. Σκέφτηκα ότι ο Λευκός Πύργος που υπήρξε μια φυλακή κι είναι ταυτόχρονα σύμβολο μιας πόλης, με τον Λευκό Οίκο που είναι ένα άλλο σύμβολο ενός έθνους πλέον κι ένα ευρύτερο, παγκόσμιο σύμβολο, που μπορεί να μην είναι φυλακή αλλά λειτουργούν τα πράγματα με έναν τρόπο όπως ξέρεις “κεκλεισμένων των θυρών” είναι πολύ ενδιαφέρον χώρος συμβολικά για να φιλοξενήσει ένα τέτοιο project.. Όπως έχει και πάλι συμβολικό, επιστημονικό, γνωστικό και καλλιτεχνικό ενδιαφέρον η έκθεση με το παλίμψηστο στο Αρχαιολογικό Μουσείο που γνωστοποιεί ότι το πρώτο γραπτό βιβλίο της Ευρώπης βρίσκεται στην Θεσ/νίκη κι είναι ο πάπυρος του Δερβενίου τον οποίο συνδυάζει με τρεις αναγνώσεις προτάσεις από τον θεσσαλονικιό καλλιτέχνη Δημήτρη Ξόνογλου….                                                  Ποιές είναι οι προσεχείς εκδηλώσεις της μπιενάλε; Β. Σ. Ωραία.. Και ποιές θα είναι οι προσεχείς εκθέσεις κι εκδηλώσεις που θα γίνουν μέχρι το τέλος Ιανουαρίου 2014; Κ. Κ. Είναι πολλές. Αυτό που είδαμε είναι λίγο περισσότερο από το μισό. Ήδη η μπιενάλε για τρίτη χρονιά βγαίνει έξω από τους χώρους των μουσείων και διοργανώνει το φεστιβάλ performance που όπως ξέρεις είναι ένα είδος τέχνης που συνδυάζει τα εικαστικά, το θέατρο και την κίνηση. Θα έχουμε σημαντικούς νέους performers αλλά και αφιέρωμα στην Valie Export και τον Δημήτρη Αληθεινό. Παράλληλα γίνεται το workshop των νέων καλλιτεχνών, με τελειόφοιτους καλλιτέχνες γειτονικών σχολών Καλών Τεχνών από τα Γιάννενα και την Φλώρινα. Έχουμε καλέσει δύο σημαντικούς καλλιτέχνες τον Adrian Paci και τον Νίκο Ναυρίδη να κάνουν master classes κι αυτό πραγματοποιείται με το Πεδίο Δράσης Κόδρα. Επίσης θα γίνει και το Συμπόσιο που φέτος εξετάζει τον ρόλο των αρχείων στην Σύγχρονη Τέχνη και τέλος το νέο στοιχείο στο κεντρικό πρόγραμμα είναι οι παρεμβάσεις στους δημόσιους χώρους. Κι έτσι θα γίνουν τοιχογραφίες σε δημόσιους χώρους και σχολεία από την ομάδα Urban, όπου θα παρέμβουμε και με ειδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Κι αυτό γιατί πιστεύουμε ότι είναι πολύ σημαντικό να απευθυνθούμε και στην πολύ νέα γενιά και να συμπράξουμε μαζί της .. Και βέβαια θα έχουμε και πλούσιο παράλληλο πρόγραμμα με προβολές και ντοκιμαντέρ για την Τέχνη σε συνεργασία με το Διεθνές Φεστιβάλ Κιν/φου Θεσ/νίκης. οι εκθέσεις σε συνεργασία με τα Δημήτρια κ. λ. π.                                                                    Κρίση και τέχνη: Το τελικό μήνυμα Β. Σ. Θέλω να κλείσουμε αυτήν την συζήτηση αναφερόμενοι στους νέους καλλιτέχνες. Υπάρχει στα πλαίσια της κρίσης μια κατάσταση όπου η τέχνη αντιμετωπίζεται ως ο φτωχός συγγενής. Ξαφνικά αφαιρούνται από τα Λύκεια τα καλλιτεχνικά μαθήματα, κλείνουν διάφορα Πανεπιστήμια, η ΑΣΚΤ έχει σοβαρά προβλήματα κλπ. Οι νέοι απόφοιτοι των Καλών Τεχνών αντιμετωπίζουν προφανώς με τρόμο την μελλοντική τους ζωή. Τι μήνυμα έχεις να δώσεις σε αυτά τα νέα παιδιά; Κ. Κ. Γνωρίζω τις μεγάλες δυσκολίες που περνάνε και οι νέοι και όλοι μας. Το μόνο που θα μπορούσα να τους πω είναι ότι ο χώρος της τέχνης ότι και να συμβαίνει είναι ένας χώρος στον οποίον έχουν διασφαλισμένη την ελευθερία της έκφρασης. Πρέπει να έχουν αντοχή και κουράγιο γιατί πάρα πολύ σημαντικά πράγματα στον χώρο της τέχνης έγιναν κάτω από συνθήκες πίεσης, ριζικών αλλαγών και αναταραχών.   Ξέρω ότι δεν είναι εύκολο, αλλά πιστεύω ειλικρινά ότι υπάρχει πολύ καλό καλλιτεχνικό δυναμικό σ΄αυτήν την χώρα, το πιστεύω και παρόλο που η χώρα μας καθυστέρησε και έμεινε για καιρό στο απόκεντρο των σημαντικών γεγονότων, σήμερα γίνονται προσπάθειες και από ιδιώτες αλλά και κάποιους ανθρώπους σε θεσμικές θέσεις, όπως εμείς, που καταλαβαίνουν και θέλουν να επιταχυνθεί η εξέλιξη και προσπαθούν στον βαθμό που μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα. Παρά τις δυσκολίες και τη νοοτροπία μας υπάρχει χώρος για όλους. Πρέπει όλοι να ξέρουμε πως όσο κι αν είναι μαύρες οι μέρες θα έρθουν και πολύ καλύτερες και να θυμόμαστε πως είμαστε στον χώρο αυτό που μας επιτρέπει να ζούμε αλλιώς..ουτοπικά; ελεύθερα; κατάλαβες τι εννοώ; Να ζούμε πέρα από την μιζέρια και την κακομοιριά. Β. Σ. Σε ευχαριστώ πολύ. Κ. Κ. Εγώ σε ευχαριστώ.