Κώστας Βαρώτσος

 Εφ’ όλης της ύλης

 

Συνέντευξη Βασιλίκα Σαριλάκη

 
Η συζήτηση που ακολουθεί έγινε με αφορμή την μονογραφία « Βαρώτσος » που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Futura με κείμενα των Andrea Bellini, Achille Bonito Oliva, Florent Bex, Μ. Σκαλτσά και Χ. Κανελλοπούλου και χορηγία της Pernod Ricard Hellas..




-Η περιπέτεια του Δρομέα, 14 χρόνια τώρα, έχει σηματοδοτήσει πολλά πράγματα για την πόλη. Υπήρξαν ένθερμοι υποστηρικτές κι οξείες κριτικές ίσως γιατί ήταν και το πρώτο έργο σύγχρονης τέχνης στην Αθήνα. Ωστόσο, ακόμη και σήμερα πυροδοτεί αιχμές και παρεξηγήσεις. Ο Bonito Oliva λέει πως είναι επιρροή από τον Boccioni ενώ εσύ μου έχεις πει παλιότερα ότι μελέτησες το άγαλμα του Δία γιατί ήθελες να μεταδώσεις μια παρόμοια δυναμικότητα και κίνηση σε ένα σύγχρονο έργο. Τελικά ο Δρομέας ήταν κάτι θετικό για την πορεία σου; 

 
-Ήταν πάρα πολύ θετικό. Το έργο αυτό έχει δύο σκέλη. Το ένα είναι η στάση του απέναντι στον χρόνο και το δεύτερο η κοινωνική του σχέση με την πόλη της Αθήνας. Ως προς τον χρόνο λειτούργησα ακριβώς αντίθετα από τους φουτουριστές και τον Boccioni. Γιατί ενώ εκείνοι έβγαζαν την κίνηση μέσω της ανάλυσης της φιγούρας στον χώρο, στον Δρομέα είναι η σύνθεση των θραυσμάτων που βγάζει την κίνηση. Το έργο είναι συνθετικό κι όχι αναλυτικό. Θυμάμαι κάποτε ένας ταξιτζής μου είπε. «Τι είναι αυτό ρε φίλε; Είναι σαν να πήρανε φόρα τα μπάζα και φύγανε..» Αυτό είναι ακριβώς αντίθετο από τον φουτουρισμό, γιατί ενώ τότε προσπαθούσαν να βρουν μέσω της ανάλυσης την αντικειμενική σκέψη, σήμερα αγωνιούμε για τον συνδυασμό των διαφορετικών αξιών σε μια νέα σύνθεση.
  Η δε κοινωνική υπόσταση του έργου δημιούργησε ένα πολιτισμικό σοκ στην Ελλάδα. Όχι μόνο γιατί ήταν το πρώτο δημόσιο έργο αλλά γιατί οι θεωρητικοί και οι άνθρωποι της τέχνης όπως και οι δημοσιογράφοι είδαν ένα έργο που δεν είχε σημεία αναφοράς με το παρελθόν κι έτσι δεν μπορούσαν να το αναγνωρίσουν. Ήταν πρωτογενές και το πρώτο μεγάλο έργο από γυαλί παγκοσμίως και δεν έμοιαζε με τίποτα. Ο Δρομέας ήταν τελικά παραγωγή του ελληνικού πολιτισμού με μια διεθνή γλώσσα.

-Τον συνέλαβες ωστόσο για την Ομόνοια κι όχι για το Χίλτον όπου..

-Είναι εκτός κλίμακας.. είναι λάθος αυτό για το έργο.

-Αισθάνθηκες δηλαδή ότι ήταν μεγαλύτερο κι ότι χρειάζεται μεγαλύτερη απόσταση για να το δει κανείς ..

 
  

-Όχι μόνον αυτό. Ήταν σχεδιασμένο για την Ομόνοια που ο κλειστός της χώρος ενίσχυε το έργο. Κι ήταν 8 μέτρα μόνο. Εδώ είναι 12 και συγκρινόμενο με τον ουρανοξύστη του Χίλτον εξαφανίζεται. Εμείς το βάλαμε εκεί απλώς για να το σώσουμε.

 
-Ο Δρομέας κι ο Ποιητής της Κύπρου είναι τα πιο ανθρωπομορφικά και μνημειακά σου έργα. Υπάρχουν όμως δυο έργα εννοιακά και ποιητικά που ήταν τομές στην πορεία σου. Ο Ορίζοντας στην biennale Βενετίας το ’95 και η «λίμνη» από γυαλί στην Μόρτζα της Ιταλίας όπου επούλωσες συμβολικά ένα τραύμα στον βράχο από ανατίναξη στον πόλεμο. Εσένα ποια σε εκπροσωπούν περισσότερο;

 
-Όλα τα μεγάλα έργα μου αποτελούν συνθετικές στιγμές στην πορεία μου. Ωστόσο ο Ποιητής στην Κύπρο μου αποκάλυψε ότι μπορώ να μεταδώσω μια ενέργεια στον χώρο, ότι το υλικό μπορεί να μεταλλαχθεί σε ενέργεια που είναι κι η μαγεία της τέχνης..
  
    

-Ο Munoz μου έλεγε κάποτε πως τα σημαντικά έργα εκπέμπουν ενέργεια μεγαλύτερη από τον χώρο που καταλαμβάνουν και μου ανέφερε την Πλατεία του Giacometti.. 

-Συμφωνώ 100% μαζί του .Όταν είσαι μπροστά στον Ερμή του Πραξιτέλη νοιώθεις την ενέργεια να σε χτυπάει στην πλάτη! Πολλές φορές μιλάω για εντασιόμετρο. Το βλέπεις το έργο και νομίζεις ότι ήταν εκεί πάντα.

-Γιατί δηλώνεις ζωγράφος κι όχι γλύπτης;

-Γιατί είμαι ζωγράφος. Δεν ξέρω να κάνω γλυπτική, ένα καλούπι. H ζωγραφική υιοθετεί την ψευδαίσθηση ενώ η γλυπτική είναι ρεαλιστική. Ο Ορίζοντας στην Βενετία δίνει την αίσθηση π. χ της προοπτικής χωρίς να έχει.

 
                                                                                                                                 Ορίζοντες, Βενετία, 1995

Και η λίμνη από γυαλί στον βράχο της Μόρτζα νοιώθεις ότι είναι πραγματική, ενσωματωμένη στην φύση. Αυτό είναι μια ζωγραφική αξία.

               

La Morgia, Italy, 1996- 1997        
 


Το γλυπτό πολλές φορές είναι αυτόνομο, ξεκομμένο. Ενώ εγώ ψάχνω την σύμπλευση με την φύση ή την πόλη. Ο Δρομέας π. χ είναι αυτοπεριγραφικός της ίδιας της υπόστασης του urban. Της αέναης κίνησης της πόλης.
  

2003 Contiguous Currents, City Hall ,Palm Beach Gardens, Florida, USA

-Ποιες είναι οι ιδιότητες που πρέπει να έχει ένα έργο στον δημόσιο χώρο για να λειτουργήσει;

                                                                                                      Βέρνη, Ελβετία, 2001

-Πρέπει να βγαίνει μέσα από έναν χώρο κι όχι ο καλλιτέχνης να δίνει το έργο στον χώρο. Να προκύπτει μέσα από τον χώρο σαν ένα πολιτισμικό προϊόν της περιοχής. Εγώ προσπαθώ το έργο να δείχνει σαν φυσικό φαινόμενο. Μια φυσική απόρροια του χώρου και του πολιτισμού.

-Λίγοι ξέρουν πως η διεθνής σου καριέρα είναι πολύ μεγαλύτερη από την Ελληνική. Νοιώθεις καλύτερα έξω;

-Υπάρχει φιλικότερο κλίμα. Ωστόσο χρωστάω πολλά πράγματα στην Ελλάδα. Στο εξωτερικό βγήκα μετά την κόντρα του Δρομέα. Ζούσα μεταξύ Ν. Υόρκης και Ρώμης κι έκανα πολλά ταξίδια. Η δουλειά μου πήγε πολύ καλά στο εξωτερικό. Στην Ιταλία ανά 200 χιλιόμετρα υπάρχει κι ένα δημόσιο έργο μου. Στις Συρακούσες, στο Παλέρμο, στην Καλαβρία, στο Μολίζε, στο Αμπρούζο, στην Τοσκάνη, στο Βένετο κ.λ.π. Στην Ελβετία υπάρχει στην Γενεύη και την Βέρνη που μάλιστα αναδείχτηκε πέρυσι το ωραιότερο round band και ψηφίστηκε κι από το κοινό. Επίσης το έργο μου έξω από το δημαρχείο του Palm Beach στην Αμερική αναδείχτηκε πέρυσι ένα από τα 5 καλύτερα έργα δημόσιου χώρου στην Αμερική. Τώρα σχεδιάζω ένα έργο για το μετρό της Νίκαιας, ένα κέντρο στο Σικάγο κι ένα άλλο στην Καλιφόρνια.
                                                                                           
-Για τις πλατείες Ομόνοιας, Συντάγματος, Κλαυθμώνος τι έχεις να πεις ως αρχιτέκτονας και μέλος του Δ. Σ του Δήμου Αθηναίων;

-Ντρεπόμαστε όλοι μας γι΄ αυτά τα πράγματα. Να μην μπορούμε να φτιάξουμε μια πλατεία. Έχουν όλοι ευθύνη. Και η τοπική αρχή και οι αρχιτέκτονες κυρίως που κάνουν σχέδια στο χαρτί χωρίς να σταθμίζουν την πραγματικότητα. Η θεωρία του χάους λέει πως για να γίνει μια πρόβλεψη στα φυσικά φαινόμενα χρειάζονται πληροφορίες στην νιοστή δύναμη. Κάτι αδύνατον. Άρα μόνο σενάρια μπορείς να κάνεις για τα φυσικά φαινόμενα. Έτσι και το κοινωνικό φαινόμενο που είναι ένα φυσικό φαινόμενο, όπως και η εξέλιξη της πόλης είναι απρόβλεπτα. Έτσι κι οι τέλειες μακέτες εφαρμοζόμενες στην πραγματικότητα αποτυγχάνουν.

 

Αγ. Ιωάννης, Ρέντη, 2003

Όταν έκανα την πλατεία του Ρέντη το είχα υπόψιν μου αυτό. Έκανα συζητήσεις με τον κόσμο. Ξέρεις τι μου είπε ένα γεροντάκι; «Κύριε καθηγητά εδώ μην βάλετε παγκάκι.» «Γιατί;» του λέω. «Έχει ρεύμα εκεί κι έχουμε αρρωστήσει όλοι. Βάλτε το εκεί έχει απάγκειο». Αυτές τις πληροφορίες οι καλλιτέχνες δεν τις ψάχνουν αδιαφορούν.

-Ως σύμβουλος της Δημάρχου για τα εικαστικά τι της προτείνεις να γίνει;

-Πρότεινα να αφήσουμε χωρίς περιορισμούς την τέχνη να εκφραστεί μέσα στην πόλη. Γιατί όταν παρεμβαίνει το κράτος είναι καταστροφικό. Ο Δήμος μπορεί να δώσει χώρο στους ειδικούς να οργανώσουν πράγματα. Η Ένωση Τεχνοκριτικών θα έπρεπε να είναι το αρμόδιο όργανο που θα συμβάλλει στην ανάδειξη της σύγχρονης τέχνης στην Αθήνα.
  
   -Μετά την biennale της Αλβανίας και της Κωνσταντινούπολης δεν είναι πλέον καιρός να κάνουμε κι εμείς; Το συζητάτε στον Δήμο;

-Συνεχώς το συζητάμε και βλέπω ότι κι η Κυβέρνηση είναι πολύ ώριμη για να αντιμετωπίσει ένα τέτοιο θέμα. Θέλει πάρα πολύ δηλαδή. Βέβαια για να προχωρήσουμε σε έναν τέτοιο θεσμό χρειάζεται συναινετικό κλίμα στον χώρο μας. Επίσης πρέπει να κάνουμε μια ελληνική biennale διαφορετική, με πρωτογενή σκέψη.

 

Steffisburg, Suisse, 2006  
  
-Γιατί ασχολήθηκες με την πολιτική; Παλιά ήσουνα αριστερός στον Ρήγα και τώρα λένε πως έγινες δεξιός. Ισχύει αυτό; 

-Εγώ έκανα, κάνω και θα κάνω πολιτική. Η τέχνη είναι πολιτική πράξη.
-Δεν είσαι δεξιός;

-Είμαι εξτρεμιστής κεντρώος. Αν χρειαστεί θα βάλω και βόμβα! Αλλά με την πολιτική ασχολούμαι πάντα. Οφείλουμε να ενεργοποιηθούμε όλοι και να μην σνομπάρουμε γιατί η κοινωνία χρειάζεται βοήθεια. Πρέπει να τοποθετηθούμε και για τα μεγάλα προβλήματα του πλανήτη. Σκέψου ότι κάθε δευτερόλεπτο πεθαίνει ένα παιδί από δίψα.. Πρέπει λοιπόν να δράσουμε.

 

                                                                                      Labyrinth, ARCO, Spain, 2004