Ποιά είναι η δημοφιλέστερη έκθεση στον κόσμο; Και γιατί;

Της Βασιλίκας Σαριλάκη Τον περασμένο μήνα, προς έκπληξη πολλών εμπειρογνωμόνων τέχνης, η εφημερίδα Τhe Art Newspaper ανακοίνωσε ότι το Rio’s Centro Cultural Banco do Brasil (CCBB) ήταν το μουσείο που φιλοξένησε τρείς από τις 10 δημοφιλέστερες εκθέσεις του 2011. Ήταν η έκθεση της γιαπωνέζας Mariko Mori, της πρωτοποριακής Laurie Anderson και το νούμερο ένα, ήταν η έκθεση "Ο Μαγικός Κόσμος του Escher", που έφτασε στο απίστευτο νούμερο των 10.000 επισκεπτών την μέρα ( ! ),δηλαδή 1.500 περισσότερων καθημερινών επισκεπτών από την έκθεση-υπερπαραγωγή "Alexander McQueen" που διοργάνωσε το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέα Υόρκης !! Αλλά πώς ο M.C. Escher έγινε ο δημοφιλέστερος καλλιτέχνης του κόσμου; Και πώς η λατινοαμερικάνικη Βραζιλία έφτασε στην κορυφή της λίστας; Τα συμπεράσματα μπορεί να βοηθήσουν και τα δικά μας μουσεία..Να πως το είδαν κάποιοι άνθρωποι της τέχνης..     "Η έκθεση προσέλκυσε ένα νέο κοινό επειδή είναι διαδραστική, διασκεδαστική, γοητευτική, φθηνή. Οι άνθρωποι που την επισκέφθηκαν έστειλαν μηνύματα και φωτογραφίες στους φίλους τους, και μεταφέρθηκε από στόμα σε στόμα. Τα κοινωνικά δίκτυα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Το μουσείο πρωτοπόρησε, και κέρδισε επάξια  νέους θεατές " Pieter Tjabbes, επιμελητής και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο και πρώην διεθνής διευθυντής της Μπιενάλε του Σάο Πάολο «Αυτή η έκθεση με έκανε να εκτιμήσω μια λέξη που είχα υποτιμήσει: την διαδραστικότητα. Η επιτυχία της έκθεσης προέρχεται από την τόλμη να αναμίξει κανείς έννοιες τέχνης και ψυχαγωγίας. Ο επισκέπτης θυμάται πολύ περισσότερο μια έκθεση όπου έπαιξε με τα έργα, ή ασχολήθηκε με προσομοιώσεις που εξηγούν την έννοια του έργου τέχνης. " - Μάρκος Mantoan, διευθυντής του CCBB του Ρίο όταν έγινε η έκθεση στον «μαγικό κόσμο του Escher," και τώρα  διευθυντής του CCBB του Σάο Πάολο "Σε μια εποχή εξάπλωσης της ψηφιακής οφθαλμαπάτης στο διαδίκτυο, και 3D στο σινεμά, ένας καλλιτέχνης που χρησιμοποιώντας παραδοσιακά μέσα, δηλ. ζωγραφική και  χαρακτική δημιούργησε παρόμοια αποτελέσματα το 1920, ήταν φυσικό να προκαλέσει την προσοχή των ΜΜΕ και τη φαντασία του κοινού. " -  Douglas de Freitas, επιμελήτρια του Chapel of Morumbi στο Sao Paulo, έναν χώρο αφιερωμένο στα site-specific projects. "Ο Escher αποτελεί ένα όνομα-κλειδί στην ιστορία της τέχνης.. Το δυστύχημα είναι ότι δόθηκε μεγάλη έμφαση στις διαδραστικές εγκαταστάσεις χωρίς να συζητηθεί αρκετά το έργο του καλλιτέχνη. Οι θεατές τελικά ενδιαφέρονται περισσότερο για τις εικαστικές τέχνες, ή πήγαν απλώς εκεί για να διασκεδάσουν; " - Mario Gioia, κριτικός τέχνης και ανεξάρτητη επιμελήτρια Χρήσιμες παρατηρήσεις, που εξηγούν το πως μπορεί κανείς να προσελκύσει ένα ευρύ κοινό ακόμη και με έναν σχετικά “δύσκολο” καλλιτέχνη, απόντα, αφού μόλις έκλεισαν 40 χρόνια από τον θάνατό του..Ας δούμε όμως εμείς , με τον τρόπο που ξέρουμε ποιός είναι ο τόσο δημοφιλής σήμερα Escher, ας βυθοσκοπήσουμε τον κόσμο του, ας τον αποκρυπτογραφήσουμε κι ας απολαύσουμε την ποίηση των εικόνων του..Το κείμενο προέκυψε ως μια ευχάριστη πραγματεία..                                                                          Maurits. C. Escher                                                                                     Περιπαίζοντας την βαρύτητα                                                                                                                        Other World 1947 wood engraving and woodcut in black, reddish brown, printed from 3 blocks Πέρα από το αυτονόητο, τo σκοτάδι και το φως αποτελούν δυο παράδοξες φιλοσοφικές ποιότητες, που θα μπορούσαν κάλλιστα να ερμηνεύσουν τον υποδόριο ιστό τεράστιων δημιουργών της τέχνης. Αν κάποιος αναζητήσει συνειδητά στο σκοτάδι θα μπορέσει να νοιώσει τον χθόνιο σαρκασμό του Goya στις πολιτικές του καταγγελίες, τα αφανισμένα σώματα του εξπρεσιονιστή Barlach, τις σκαιές, αποτρόπαιες φυλακές του Piranesi, τα πολύπλοκα αρχιτεκτονήματα που επινόησε από το πουθενά, την κραυγή-φάντασμα του Munch, την τερατόμορφη παραδοξολογία του σουρεαλιστή Max Ernst.. Piranesi          Max Ernst Πρόκειται για εικόνες-σκιές, προϊόντα καταχθόνιων ενστίκτων που οι καλλιτέχνες ανασύρουν συνήθως στο φως με το αντίτιμο της καταγγελίας ή της αποκάλυψης.. Αν πάλι, κανείς στρέψει στο φως, θα ανοίξει διάπλατα το παράθυρο του Vermeer, θα κολυμπήσει στο πρωϊνό, διάχυτο φως του Pierro della Francesca, θα χαρεί τις ρόδινες ανταύγειες του νερού και τα λαμπυρίσματα στα τοπία του Monet..                                                                                                           Monet..                           .                   Pierro della Francesca, Schaba princess ,1467                                                  Vermeer, The Geographer, 1669 Μα αν κάποιος αναζητήσει το μυστήριο, την φιλοσοφική λίθο της ζωής, τότε ούτε μόνον η φύση, ούτε τα ανθρώπινα ένστικτα θα τον βοηθήσουν επαρκώς. Στην χώρα του αμφιλεγόμενου, στην δύσκολη υπαρξιακή σφαίρα, όταν ο άνθρωπος αναμετριέται με το μυστηριώδες και το συμπαντικό, η ευφυΐα μετριάζει το σκοτάδι αλλά και το φως. Η έννοια της πραγματικότητας χάνει την αδιαμφισβήτητη ουσία της. Τα χρώματα ουδετεροποιούνται, οι σημασίες αποκτούν πολυδιάστατες όψεις.. Κι αρχίζει η ταλάντευση ή ο χορός ανάμεσα στα φαινόμενα και την ουσία.. Όσοι λοιπόν σπάνιοι καλλιτέχνες, αποδείχτηκαν εραστές τόσο του ορατού, όσο και του αοράτου, κατάφεραν να αναδείξουν διαχρονικά το μεταφυσικό ως πραγματικό (De Chirico), την χάρη του υπαινιγμού ως θείο έρωτα (Da Vinci), την βαθιά οδύνη σε μεγαλείο ανθρωπιάς και θέωση (Rembrandt)..                                                                                        Rembrandt, Philosopher meditating, 1631.. Οι μεγάλοι καλλιτέχνες έχτισαν γέφυρες στις αντιθέσεις, πλησίασαν την απροσδιόριστη ουσία της ζωής με ένα αδέκαστο βλέμμα. Άλλοι, μικρότεροι ή μεγαλύτεροι τεχνίτες φλέρταραν με εκδοχές του μεγάλου μυστικού της τέχνης ή χάθηκαν απλώς στα γοητευτικά παιχνίδια της, στην οπτική της σαγήνη.. Η ζωγραφική, ως γνωστόν είναι από μόνη της μια μεγάλη οφθαλμαπάτη.. Δείχνει μια ανύπαρκτη πραγματικότητα στον καμβά. Τι θα συνέβαινε ωστόσο αν σ΄ αυτήν την οφθαλμαπάτη προσέθετε κανείς μια ακόμη ψευδαίσθηση; Πολλοί ασχολήθηκαν μ’ αυτό το ερώτημα σ’ όλη τους την ζωή. Ανάμεσά τους ο Ολλανδός χαράκτης Maurits.C. Escher (1898-1972), ένας μάγος της οφθαλμαπάτης που τα έργα του παρέμειναν για χρόνια οπτικές σπαζοκεφαλιές. Η λωρίδα Moebius, το ανέφικτο τρίγωνο tribar, οι σκάλες Penrose, εμπνευσμένες από τον περίφημο μαθηματικό, έγιναν δημοφιλέστατες εικόνες στο ευρύ κοινό γιατί γοήτευαν ως οπτικά παιχνίδια και γρίφοι.       Ωστόσο, όσοι είδαν μόνον αυτήν την σκοπιά του έργου του Escher δεν άγγιξαν παρά μόνον την επιφάνεια. Ο Escher στην πραγματικότητα έκανε κάτι πολύ πιο σοβαρό. Με τα έργα του δεν σχολίαζε μόνον την σχετικότητα του Einstein, τον κυβισμό του Picasso, την αλχημιστική κόλαση του Hieronymus Bosch, αλλά παρήγαγε φιλοσοφικό στοχασμό. Πολύ κοντά σ’ αυτόν του Schopenhauer, πολύ κοντά στον Pascal , στην βουδιστική θεώρηση της σαμσάρα, της ψευδαίσθησης της στέρεας δομής. Πέρα κι από αυτά, φαίνεται πως το φιλόδοξο έργο του Escher δεν περιορίστηκε καν εκεί. Ο ίδιος δήλωνε : «Τα θέματά μου είναι συχνά παιγνιώδη. Δεν μπορώ να μην δείξω την ανοησία μερικών ιδεών που θεωρούμε ως αναντίρρητες βεβαιότητες. Π. χ, χαίρομαι ν’ ανακατεύω επίτηδες αντικείμενα δύο και τριών διαστάσεων, να παίζω με τις σχέσεις επιφάνειας και χώρου και να περιπαίζω την βαρύτητα». Είναι φανερό πως ο Escher ενδιαφέρθηκε πολύ όπως κι ο Picasso για την οπτική απεικόνιση της περιβόητης τέταρτης διάστασης που εκείνη την εποχή απασχολούσε πολλούς μαθηματικούς και καλλιτέχνες. Ο Escher, ήταν ένας σχολαστικότατος καλλιτέχνης, που κατέγραφε όπως κι ο πατέρας του την παραμικρότερη λεπτομέρεια της ζωής του. Το πορτραίτο του, ως ενός πανευρωπαίου καλλιτέχνη, που έζησε και δούλεψε στην Ολλανδία, την Ισπανία, την Ιταλία, την Γαλλία, την Ελβετία και το Βέλγιο μας αποκαλύπτει το έργο ενός εξαιρετικά φιλομαθούς και φιλοπερίεργου ανθρώπου με πλείστες επιρροές. Από τα ταξίδια του δεν άντλησε μόνον θέματα, από τις ημιτελείς σπουδές του στην αρχιτεκτονική δεν πήρε μόνο φόρμες, αλλά φαίνεται πως οραματίστηκε βαθιά ένα είδος πειραματισμού στην προσπάθειά του να αφομοιώσει και να αποδώσει εκ νέου μεγάλες παραδόσεις, υψηλή τέχνη. Στα έργα του για παράδειγμα εμπνεύστηκε από την φούγκα, την μουσική φόρμα που τελειοποίησε ο J. S. Bach, αλλά κι από την γεωμετρία των Μαυριτανών που καταπληκτικά δείγματα της τέχνης τους μελέτησε επανειλλημένα στο παλάτι της Alhambra στην Ισπανία. Από εκεί άλλωστε εμπνεύστηκε τα μωσαϊκά του στα οποία αξιοποιεί αυτό που ο ίδιος ονομάζει «τακτική διαίρεση της επιφάνειας». Έργα, με φανταστικές εικόνες, δαιδάλους μορφών με κύκλους και σπείρες, ανακλώμενες φόρμες, αντιστροφές, πολύεδρα, συνθέσεις επιπέδων με φαινομενικά τρισδιάστατους χώρους και παράλογες οπτικές κατασκευές. Στα μαγικά του παιχνίδια ο καλλιτέχνης αξιοποίησε στο έπακρον την θεωρία οπτικών σφαλμάτων gestalt, προοπτικές απάτες και γεωμετρικά τρυκ, αποδεικνύοντας έμπρακτα πως η όραση κατέχει μια προνομιακή θέση στον χώρο της αυταπάτης. Μόνο που κανείς δεν μπορεί να του αρνηθεί την μαεστρία, την ποίηση και την μαγεία που μας άφησε με το μοναδικό έργο του..Οι εικόνες του είναι πάμπολλες..Σ΄ αυτές περιλαμβάνονται και κλασσικής προοπτικής άριστα χαρακτικά, ιδιόμορφα στην μελαγχολία τους, με μια αρωματική, αλχημιστική αύρα.. Μπορεί λοιπόν «η ανθρώπινη ζωή να είναι μια ατελείωτη αυταπάτη» όπως πίστευε ο Pascal επιβεβαιώνοντας τους βουδιστές….αλλά κοιτάξτε πόσο ωραία είναι ταυτοχρόνως!                                                                                                      Σχετικότητα                                                            Η «δική μας» έκθεση Escher Η δική μας έκθεση έγινε τον Ιούνιο του 2005 στο γνωστό ιδιωτικό μουσείο που έχει εκθέσει πολλά χαρακτικά του Escher, στην Ηρακλειδών 16 στο Θησείο. Η έκθεση τιτλοφορήθηκε “Beyond Infinity. The Art of M.C.Escher”. Ήταν μια όμορφη έκθεση. Το κτίριο στο οποίο στεγάζεται το Μουσείο “Herakleidon”, χρονολογείται από το 1898 και είναι ένα από τα ωραιότερα και αντιπροσωπευτικότερα δείγματα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής στο Θησείο.                                                                                                                                                                                    Puddle,1952 Οι δημιουργοί του (Παύλος Φυρός και η σύζυγός του Άννα Μπελίντα) εγκαινίασαν τη λειτουργία του με την παρουσίαση 250 αντιπροσωπευτικών και σε αρκετές περιπτώσεις πρωτοεμφανιζόμενων στο ευρύ κοινό έργων του κορυφαίου Ολλανδού καλλιτέχνη κι αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία. Γιατί είναι σημαντικό που έδειξαν τότε, μερικά από τα εμβληματικά έργα του ιδιόμορφου αυτού καλλιτέχνη. Έργα- κλειδιά της τέχνης του, όπως «Το μάτι», έργο αλχημιστικό-φιλοσοφικό, ή την «Σχετικότητα», σχόλιο στον ασταθή χωρόχρονο του Einstein, τον «Καταρράκτη», πείραμα πάνω στο ανέφικτο τρίγωνο του Penrose, το λυρικό όσο και υπαρξιακό του έργο «Νερολακούβα» και το τελευταίο του «Τα φίδια» που έκανε το 1969, δύο χρόνια πριν πεθάνει. Ακολούθησαν κι άλλες εκθέσεις με αποκορύφωμα το 2009 που έγινε η έκθεση M.C. ESCHER (1898-1972) "Από το προσχέδιο στο αριστούργημα” σε 4 ενότητες με αποκορύφωμα “τον Άγνωστο Escher" και "Το Χρώμα στον Escher".Οι εκθέσεις περιελάμβαναν επίσης προσχέδια και προσωπικά αντικείμενα-εργαλεία του καλλιτέχνη, ενώ ο θεατής μπορούσε να κατατοπιστεί λεπτομερώς για το έργο του Escher με κείμενα, video που έδειχναν την διαδικασία παραγωγής του έργου, καθώς και τον ίδιο στο εργαστήριό του. Είχαμε θέλω να πω κι εμείς τις δόξες μας, αν και οι εν λόγω εκθέσεις δεν είχαν περιθώρια διαδραστικότητας.. .                                                                                                     Three Worlds                                                                                                                                                                             Balcony 1945                                                                                       Stars 1948 wood engraving                                    Σήμερα, το έργο του Escher δεν είναι μόνον επίκαιρο γιατί διοργανώνονται για αυτόν εκθέσεις αλλά υπάρχουν διάφορες επιρροές του. Ας δούμε εδώ τις επιρροές αυτές που είναι πολλές και σε πολλά πεδία, κυρίως της αρχιτεκτονικής, της φωτογραφίας και του design...                                                        Henry Lim created this LEGO replica of Relativty by M.C. Escher                                                                                                Πολυκατοικία στην Αλβανία!   Rathaus Hamburg (flexified), 2008                                                               Hommage to Eschers "Drawing Hands" shot in 1989 .....                                                                                                               (Nearly) no tricks, no computer, no digital manipulations -                                                                                                                    Just my brain, my Hasselblad, and my darkroom.....                                                                     Fdecomite, Moebius Transform of a regular circle packing, March 2008                                                                                                                                                                                                   Fdecomite,Vertigo, 2008                                                                                                           Ο Εcher..                                                                 " I don't grow up. In me is the small child of my early days"                                                                           Το επίσημο site του :http://www.mcescher.com/