Valerio Adami, Βαδίζοντας στην Μνήμη

Της Βασιλίκας Σαριλάκη Μπορεί κανείς να «εξηγήσει» έναν χώρο - λογοπαίγνιο; Η οπτική πραγματεία του Adami είναι ακαριαία, θεατρική, με εκκωφαντικά χρώματα. Ο χώρος του εσωστρεφής, ποιητικός αλλά και δαιδαλώδης. Η επώδυνη γραφή ενός αμετανόητου μοντερνιστή.. Η Ιταλία τίμησε φέτος τον χειμώνα τον κορυφαίο της καλλιτέχνη με τρείς ταυτόχρονες ατομικές στα τέλη Νοεμβρίου κι ο νομπελίστας Μεξικανός συγγραφέας Octavio Paz έγραψε ένα ενδιαφέρον δοκίμιο για το έργο του με αφορμή την περσινή αναδρομική του Adami στο Boca Raton Museum of Arts..   «Να ζωγραφίζεις λιγότερο και να σκέφτεσαι περισσότερο… Χάνοντας το εγώ σου να γίνεσαι όργανο μουσικής, βιολί ή πιάνο… Το να προχωράς στη ζωγραφική σημαίνει να προχωράς μέσα σου. Κι όσο η διαδρομή μακραίνει, τόσο το θέμα μειώνεται κι εξαφανίζεται…»   Ο Valerio Adami μουρμουρίζει μέσα του σκέψεις σαν κι αυτές του δασκάλου Ντογκέν, ιδρυτή του Soto Zen στην Ιαπωνία. «Για να μάθεις κάτι, σημαίνει ότι πρέπει να γνωρίσεις τον εαυτό σου…». Το «Σομπογκένζο» που ολοκλήρωσε ο Ντογκέν μετά από 25 χρόνια (!), είχε τίτλο «Θησαυροφυλάκιο του Ματιού» - του ανοιχτού ματιού του νου-.. Η ζωγραφική, που στις μέρες μας ξαναζεί ένδοξες μέρες, δεν ήταν , τελικά, ποτέ, η απλή οπτική αποτύπωση μιας στιγμιαίας πραγματικότητας αλλά το όργανο αντίληψης της πραγματικότητας. Η καταγραφή μιας ατελεύτητης διάρκειας που γεννάει Πολιτισμό και Μνήμη.          Η ζωγραφική είναι ένα διαρκές «έγκλημα» αυτογνωσίας κι όχι ένα στιγμιαίο ενσταντανέ.   Ο Valerio Adami, γεννήθηκε στην Μπολώνια το ΄35 αλλά υπήρξε κοσμοπολίτης. Ξεκίνησε να ζωγραφίζει εξπρεσιονιστικά, επηρεασμένος από την γνωριμία του στην διάρκεια του πολέμου με τον Kokoschka και τον Bacon αλλά συνέχισε με το δικό του ύφος. Γεννημένος σε μια μουσική, φιλότεχνη οικογένεια, ξεκίνησε από νωρίς να έχει επαφές με μεγάλες προσωπικότητες της τέχνης, της λογοτεχνίας και της φιλοσοφίας. Στην δεκαετία του ’60, την οργασμικότερη περίοδο του μοντερνισμού, άρχισε τα ταξίδια. Έζησε στην Ευρώπη, την Λατινική Αμερική αλλά και την Ινδία, όπου αγάπησε ιδιαίτερα την Ινδική μουσική και ιδιαίτερα τις raga.. Μέχρι σήμερα ζωγραφίζει συχνά, ακούγοντας μια απογευματινή raga, επιδιώκοντας πρωτίστως να βρει την αρμονία των χρωμάτων του. Ένας από τους αγαπημένους του συνθέτες είναι ο Sibelius στον οποίο αφιέρωσε το έργο του Φινλανδία..            Ο Adami επίσης, υπήρξε ανέκαθεν και παραμένει μέχρι και σήμερα ένας οπαδός του μοντερνισμού με την έννοια του Valery. Με την έννοια «της ελεύθερης συνύπαρξης μέσα στα καλλιεργημένα πνεύματα των πιο ανόμοιων ιδεών, των πιο αντικρουόμενων αρχών ζωής και γνώσης … ένα σταυροδρόμι για όλων των ειδών τα φρονήματα, κάθε στοχαστής, και μια παγκόσμια έκθεση ιδεών». Ο Adami, ένας δυτικότροπος νους, δοξάζει ακριβώς στις εικόνες του τα credo του· τον Nietzsche, τον Joyce, τον Freud, τον Benjamin, σ’ ένα συμπίλημα ενός πολυφωνικού ζωγραφικού έργου. Δεν είναι ούτε μεταμοντέρνος, ούτε pop όπως χαρακτηρίστηκε αφελώς.                                                                  Αν κι οι εικόνες του θυμίζουν ημιαφαιρετικά comix, απέχει μακράν από την χαρούμενη, ρέμπελη εικονογραφία τύπου Roy Lichtenstein, που κολλάει παντού, ακόμη και στ’ αεροδρόμια.                                                Roy Lichtenstein, Portrait of a Duck, 1989       Ο Adami είναι κατά βάθος ένας εικονοκλάστης και τα grotesco έργα του έχουν να κάνουν μ’ αυτό που οι Γάλλοι αποκαλούν derision. Είναι επώδυνα, σχισματικά, γριφώδη και μεταφυσικά. Μια ιδιότυπη γραφή περιπλέκει μες τα δαιδαλώδη περιγράμματά τους μορφές, χώρους, χρωματικά επίπεδα, κραυγές κι όνειρα.            Το αποτέλεσμα της ζωγραφικής του, είναι μια οπτική πραγματεία, ακαριαία, με οξεία γραφή και τον σχεδιαστικό απόηχο ενός Picasso κι ενός De Chirico ταυτοχρόνως.                                            Αριστερά, βλέπουμε τον ταύρο, σύμβολο της βίας στην γνωστή Guernica του Picasso, δίπλα στην ξαπλωμένη γυναίκα και δεξιά την αντίστοιχη ερμηνεία του θέματος από τον Adami.   Το χρώμα στην ζωγραφική του Adami, θάλλει, ζωντανό, υποβλητικό, επίπεδο. Όπως πολύ σωστά έγραψε στο δοκίμιό του ο Μεξικανός συγγραφέας Octavio Paz «Στον  Adami, το χρώμα δεν μπορεί να διαχωριστεί από τον χώρο. Το χρώμα δημιουργεί τον χώρο κι οι γραμμές δημιουργούν τα επίπεδα του χρόνου..”   Τα θέματα είναι αρχετυπικά, μυθολογικά, ιστορικά αλλά και πολιτικά. Το γιλέκο του Λένιν, Η δολοφονία του Marat, ο Στάλιν κι ο Λαοκόων, Ο Οιδίποδας κι η Σφίγγα..Μια υπαρξιακή νότα πάντα προστίθεται εξισορροπώντας την ένταση της εικόνας, όπως εδώ με την εικόνα του Στάλιν..      Γιάλτα, 1976  «Ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι ν’ αναπαριστά το τραγικό» είναι ο εύγλωττος τίτλος ενός έργου του, του 1976 … Ο θεατρικός χώρος του Adami είναι εσωστρεφής, αλλά με εκκωφαντικά χρώματα. Μερικές φορές βλέπουμε κομμένα μέλη, φόρμες, εξαρτήματα ζωής. Είναι ένας χώρος – λογοπαίγνιο σαν του πρωτομάστορα Magritte, ανοιχτός σε πολλαπλές εξηγήσεις. Ένας “ανοιχτός χώρος” όπως μας έμαθε πολύ καλά ο Umberto Eco στις πραγματείες του που είδαν το φώς την δεκαετία του ΄70..   Αριστερά, ένα έργο του εμπνευσμένο από το φιλμ του Sergei Eizenshtein, Potemkin (1925), που βλέπουμε δεξιά.. Αν θυμάμαι καλά πρόκειται για την σκηνή της Επανάστασης, και το σπάσιμο των γυαλιών σηματοδοτούσε και μια στιγμή συνειδητοποίησης ταυτόχρονα με το κραυγαλέο τραύμα..Κι εδώ ο Adami διαλέγει μια πολύ δυνατή εικόνα, ένα στιγμιότυπο-σύμβολο.Τέτοιες συμβολικές εικόνες δύσκολα παράγονται σήμερα..    Αυτός ο αινιγματικός κόσμος, αυτός ο τόσο τραυματισμένος κόσμος του Adami, που κρύβει ωστόσο οδυνηρές αλήθειες, με τις παράξενες σηματοδοτήσεις του, δεν πέρασε καθόλου απαρατήρητος από τους διανοούμενους..Δεν είναι τυχαίο, ότι πολλοί προσπάθησαν να τον αποκωδικοποιήσουν… Ο Jacques Derrida να τον «αποδομήσει», ο Jean-François Lyotard να τον «εξαϋλώσει», οι Italo Calvino και Carlos Fuentes να συμπλεύσουν μαζί του συγγραφικά..    Ευρύτατα αναγνωρισμένος σήμερα στα 76 του, ο Adami, συνεχίζει ακάθεκτος να συνδιαλέγεται με την ζωγραφική αλλά και τους ανθρώπους του πνεύματος και της τέχνης. Έχει παράλληλα ιδρύσει το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για τον Σχέδιο στην πόλη Meina της Ιταλίας στον οποίο διοργανώνονται διάφορες διαλέξεις και σεμινάρια στα οποία συμμετέχει ενεργά.       Όπως λέει ο ίδιος: «Η ζωγραφική είναι ένα από τα σπάνια εκείνα εργαλεία που μας επιτρέπουν να διατηρήσουμε την μνήμη μας. Η τέχνη είναι ένα σύστημα μνήμης».     Ας το έχουν στον νου τους εκείνοι,  που ξεπετάνε συνεχώς στον αέρα νέες, κενές εικόνες, ή θυσιάζουν την ουσία για εικόνες-τσόφλια, αρκεί να προκαλέσουν με οποιοδήποτε μέσον. Κι όλοι αυτοί που συκοφαντούν την μνήμη, για να ενδώσουν στην μόδα..                                       Η ζωγραφική του Adami είναι εντέλει ένας χώρος ιδεών και μνήμης ταυτοχρόνως. Κι ένας χώρος αλήθειας πάνω απ’ όλα και με κάθε τίμημα!  Γράφει ο Octavio Paz για τον Adami….“Είτε πρόκειται για ποίημα, είτε για νουβέλα, ή για θεατρικό έργο ή για μια κριτική, το κάθε κείμενο, είναι μια διαδοχή λέξεων¨ όπου η γραμμή είναι η διαδοχή των σημείων, η μάλλον η διαδοχή των γεφυρών ανάμεσα στο ένα σημείο και το άλλο. Ο χρόνος είναι γραμμικός, κι όπως φαίνεται οι άνθρωποι δεν εφηύραν τίποτα καλύτερο από την γραμμή για να αναπαραστήσουν τον χρόνο.. Οι φόρμες που σχεδιάζει ο  Adami με την μοναδική του σίγουρη, γρήγορη, ελεύθερη και κομψή χειρονομία είναι κλειστές. Ή καλύτερα κλεισμένες στον εαυτό τους. Μιλάνε αναμεταξύ τους και μου προκαλούν μια απροσδιόριστη αμηχανία”.