Κυριακή 15 Απριλίου 2012

Άγγελος Σικελιανός: Έρωτας του ορατού και του αοράτου..

                             390__--photos--Greeks--sikelianos_697 

                                                                                             Της Βασιλίκας Σαριλάκη

Ο Άγγελος Σικελιανός ήταν ένα ταλαντούχο, θαλερό πνεύμα. Δριμύς και λυρικός ταυτόχρονα στους στίχους του. Άλλοτε σκοτεινός και σπηλαιώδης, άλλοτε ακτινοβόλος και διαυγής. Σίγουρα συμβολικός, σίγουρα παθιασμένος από έρωτα, εκστατικός, με ένα όραμα κι ένα εσωτερικό πόθο για μυστικισμό. Στην ποίηση του Σικελιανού, πάλλουν μαζί η  φύση και το θείο, σε μια μυστική, τελετουργική ένωση. Ένα ορφικό δοξαστικό. Οπωσδήποτε Έλληνας. Άλλωστε η οικογένειά του προερχόταν από αγωνιστές του 1821. Ο ίδιος ζωντάνεψε με τα γραφόμενά του την ιστορία, το ήθος, τους μύθους, και τα όνειρα των Ελλήνων. Πατριώτης. Αν και ξεκίνησε ως αφελής βασιλικός στην πορεία συντάχθηκε με την αριστερά και στήριξε την Εθνική Αντίσταση..

 

Στον τόπο που γεννήθηκε και μεγάλωσε, την Λευκάδα, γνώρισε την Επτανησιακή Σχολή κι έγινε  βαθύς κοινωνός τόσο της λαϊκής γλώσσας, όσο και της δυτικής λογοτεχνίας. .Είναι ασφαλώς διαφορετικός και από τον Καβάφη αλλά και τον Παλαμά που τόσο αγάπησε. Η γλωσσική τους διαφορά είναι παράξενη γιατί  μας μεταφέρει στο παρόν σχεδόν τρείς διαφορετικές Ελλάδες, κάτι αδύνατον να συμβεί με την  ισοπεδωτική μας σημερινή γλώσσα! Τόσο ο Σεφέρης όσο κι Ελύτης κι ο Εγγονόπουλος έχουν επηρεαστεί σαφώς από το έργο του. Διαβάζοντας τις ιστορίες για το Ιόνιο του Σικελιανού αναγνωρίζουμε την ποιητική μήτρα του Ελύτη..

σικελιανος

 Ο Άγγελος Σικελιανός καταθέτει στεφάνι στο φέρετρο του Κωστή Παλαμά . Δίπλα του η ηθοποιός Μαρίκα Κοτοπούλη. Λίγο αργότερα απήγγειλε το ποίημά του “Ηχήστε οι σάλπιγγες” μπροστά σε χιλιάδες κόσμο. Η κηδεία μετατράπηκεσε αντικατοχική διαδήλωση με τα γερμανικά πολυβόλα να βρίσκονται με το δάχτυλο στη σκανδάλη..

Η πρώτη του εκφραστική ποιητική απόπειρα είναι το μεγάλο συνθετικό ποίημα "Ο Αλαφροΐσκιωτος". Ο τίτλος του είναι παρμένος από από τους "Ελεύθερους Πολιορκημένους" του Δ. Σολωμού. Θα ακολουθήσει μια ατέλειωτη διαδρομή που περιλαμβάνει όχι μόνον ποιήματα αλλά και κείμενα για την τέχνη, την φιλοσοφία και τραγωδίες, αφού ο ίδιος ξεκίνησε ως ηθοποιός. Ηθοποιός ήταν κι η αδελφή του που συνεργαζόταν με την Ισιδώρα Ντάνκαν.. Οι στενές σχέσεις που είχαν εκείνον τον καιρό οι πνευματικοί άνθρωποι είναι πάλι κάτι που νοσταλγεί κανείς.. Ο Σικελιανός ήταν φίλος στενός π.χ του Καζαντζάκη, ενός επίσης πολύ δυναμικού ανθρώπου με μεταφυσικές γνώσεις.Ο Rodin έγινε στενός του φίλος επίσης..Έγραψε για την γλυπτική του κι ένα βιβλίο..Και πολλοί άλλοι..Η μεταφυσική διάσταση των πραγμάτων τον απασχολούσε επίσης πολύ..Τα Ορφικά, τα Ελευσίνια Μυστήρια, τα ιερά της Δωδώνης, των Δελφών, της Δήλου και της Σαμοθράκης είναι η εσωτερική του έμπνευση. Στην Ελευσίνα, προσεγγίζει ευλαβικά το ιερό τής θεάς Δήμητρας και τα μυστήριά της. Γίνεται μύστης.

Eva_Palmer-Sikelianos Το μεγάλο όραμα του Άγγελου Σικελιανού και της γυναίκας του Εύας Πάλμερ, ήταν η αναβίωση της Δελφικής Ιδέας. (Aριστερά στην φωτο η Έυα Πάλμερ..)

“Εδώ είν’ η άμετρη σιγή, εδώ ‘ναι η κρύφια τάξη, εδώ κι η δρόσο ακούγεται από τα νέφη αν στάξει/  δώ ‘ναι το πλέγμα των ναών, η συντηχιά της φύσης, εδώ ανταμώνεται σε μια, της γής οι τρανές αισθήσεις..”

Ήθελαν να ξαναγίνουν οι Δελφοί, ο «ομφαλός της γης», το κέντρο μιας παγκόσμιας αμφικτυονίας, όπου το πνεύμα του αρχαίου Ελληνισμού μέσα από την αναβίωσή του θα μπορούσε να επανενώσει το παγκόσμιο πνεύμα.

Οι Πρώτες Δελφικές Εορτές έγιναν το 1927 και κράτησαν μόνο δύο ημέρες. Περιελάμβαναν παράσταση του Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου, γυμνικούς αγώνες, λαϊκούς χορούς κι έκθεση λαϊκής τέχνης. Το 1930 έγιναν και Δεύτερες Δελφικές Εορτές που επιχείρησαν την αναβίωση του αρχαίου τρόπου διδασκαλίας. Η μουσική, που συνόδευε τα χορικά, βασιζόταν στο βυζαντινό μέλος. Τις ενδυμασίες είχε υφάνει η ίδια η Εύα Σικελιανού πάνω σε πρότυπα λαϊκής τέχνης.

Η απήχηση των Εορτών ήταν μεγάλη. Έγιναν δεκτές με ενθουσιασμό από τους διανοούμενους και τους λάτρεις του Ελληνικού πνεύματος που ήρθαν από την Ευρώπη. Κάποιοι ωστόσο αμφισβήτησαν την προσπάθεια και τα κίνητρά της. Οι κριτικές ήταν ή ενθουσιώδεις ή εντελώς αρνητικές. Έτσι οι Δελφικές γιορτές δεν μπόρεσαν να συνεχιστούν. Παρά τη λαμπρή τους επιτυχία το ζεύγος Σικελιανού καταστράφηκε οικονομικά.

delfika

Το 1933 η Εύα, αφού έκανε απεγνωσμένες προσπάθειες για να πετύχει οικονομική ενίσχυση από το κράτος για τη συνέχιση των Εορτών, έφυγε για την Αμερική με σκοπό να διαδώσει κι εκεί τη Δελφική Ιδέα. Δεν τα κατάφερε.κ,. Γύρισε στην Ελλάδα όταν έμαθε για το θάνατο του Σικελιανού το 1951, με τον οποίο είχε χωρίσει από το 1934. Η υποδοχή που της επιφυλάχθηκε, όταν επισκέφτηκε τους Δελφούς ήταν θερμή. Ωστόσο, ενώ παρακολουθούσε μια παράσταση στο θέατρο των Δελφών, η καρδιά της την πρόδωσε και τάφηκε κι αυτή στους Δελφούς πλάι στον Σικελιανό.

                                                     Ακολουθεί το ερωτικότερο ίσως ποίημα του Σικελιανού..

                                                                 Ύμνος του μεγάλου Νόστου, 1939

burne_jones_cupid_psyche                                                                             Eward Burne Jones, Cupid and psyche

                                                         Νυχτιὲς ἀφέγγαρες ― κρυφέ της μοίρας μου ἀρραβώνα·            
                                                                              πιὸ σκοτεινὰ βουνά,
                                                          ποὺ πρωτοδιάβαινα βουβὸς τ᾿ ἀμπέλια, ὦσμε τὸ γόνα
                                                                             κι ὡς τὸ λαιμὸ τρανά·

                                                           ποὺ διάβαινα, ὅλο διάβαινα, σὰν ἡ σιγὴ εἶχε πέσει
                                                                               στὰ ξύλα τοῦ δρυμοῦ,
                                                            ὡσὰν ἀλάφι θεόρατο ποὺ κολυμπάει στὴ μέση                            
                                                                                   μεγάλου ποταμοῦ...

                                                          Ἄ, ποιὸ παλμὸν ἀκοίμητο τὰ φρένα μου ἐσηκῶνα
                                                                                στὰ τρίσβαθα τοῦ νοῦ,
                                                          μὲ τὴ βουβή τους μίμηση μπρὸς στὴν βουβὴν εἰκόνα
                                                                                 τοῦ κάταστρου οὐρανοῦ!

                                                            Ὄλυμπος πιὰ χεροπιαστὸς τριγύρα μου εἶχε ἀνθίσει,
                                                                                 καί, λάτρα σιωπηλή,
                                                           σ᾿ ὅλα τὰ μέλη μου ἄστραφτε τὸ μυστικὸ μεθύσι
                                                                                   μιὰ κρύφια ἀνατολή...

                                                               Ἄγρυπνη βίγλα ἐκράταγε, πολὺ ψηλὰ ἀναμμένη,
                                                                                     τοῦ πόθου ἡ μαντικὴ
                                                                  φωτιά, καὶ γύρα μία γενιὰ θεῶν συμμαζεμένη
                                                                                       μὲ κοίταε σκεφτική...

Liberi Pietro Sleeping Endymion                                                                             Liberi Pietro Sleeping Endymion

                                                       Σὰν ἄλικη ἡ πανσέληνο στὰ κορφοβούνια ἀπάνω
                                                                              προβαίνει ἀργή, τρανή,
                                                      στὸ πορφυρὸν εἰκόνισμα τοῦ πόθου μου τὸ πλάνο
                                                                                βαφόνταν οἱ οὐρανοί.

                                                          Καὶ πίσω ἀπὸ τ᾿ ἀπάντεχον, ἀθλητικὸ ὄργιό του,
                                                                               ποὺ νίκαε τὸν καιρό,
                                                           σὰν ἱερέας σιωπηλὰ ποὺ σέρνει τὸ σφάγιό του,
                                                                             κι ὡς πρῶτος στὸ χορό

                                                ποὺ ἀπὸ ξοπίσω του τραβάει πολλοὺς ― παρόμοια, ἀκέρια
                                                                                 σὰ νά ῾σερνα φυλή,
                                                  ἀπ᾿ τοὺς πρωτόφαντους θεοὺς κι ἀπὸ τὰ πρῶτα ἀστέρια
                                                                                   τηρώντας ἐντολή,

                                                   στὸ στρῶμα ποὺ φουντώνανε τῆς γῆς τὰ ὀλύμπια μύρα
                                                                              πῶς ἔσερνα μὲ ὁρμὴ
                                                 μὲς στὰ σκοτάδια, ὡς ὁ τυφλὸς π᾿ ἀδράζεται ἀπ᾿ τὴ λύρα,
                                                                                 το ἐρωτικὸ κορμί!...

William-Etty-Sleeping-Nymph-Satyrs                                                                        William Etty, Sleeping Nymph Satyrs, 1828

                                                            Νυχτιὲς ἀφέγγαρες, θερμὸ ποὺ μὲ γεμίσατε αἷμα,
                                                                                      καὶ πλούσιο, μαντικὸ
                                                             τὸ πνέμα μου στεριώσατε ― ἀλύγιστο ἕνα ρέμα,
                                                                                         βαθύ, πολεμικὸ ―

                                                     καὶ στὴν ψυχή μου θρέψατε τοὺς στοχασμούς, ὡς θρέφει
                                                                                      σὲ θεία κληματαριὰ
                                                          ἡ ἁδρὴ ἀπονύχτερη δροσιὰ τσαμπιὰ τρανὰ σὰ βρέφη,
                                                                                      πανώρια καὶ βαριά!

                                                           K᾿ ἐσύ, παλμέ, ποὺ ἀκοίμητο τὰ φρένα μου ἐσηκῶνα
                                                                                    στὰ τρίσβαθα τοῦ νοῦ,
                                                               κ᾿ ἐσὺ πυρρὴ π᾿ ἀνέμιζα τῆς πιθυμιᾶς μου εἰκόνα
                                                                                     στὴν ὄψη τ᾿ οὐρανοῦ·

                                                   τοῦ Ὀλύμπου πιά, σάμπως ληνὸ στὰ πόδια μου, τὸ τέρας
                                                                                       πατῶ τὸ μυστικό.
                                                  Ὅλος συρμένος ὁ Ἔρωτας στὶς φρένες μου, ὡς τὸ δέρας
                                                                                    τὸ μάγο στὴν Ἰωλκό!

Evelyn De Morgan,night and sleep                                                                       Evelyn De Morgan,night and sleep,1878

                                                      Κυλᾶ φωτιὲς ὁ Ὠρίωνας· κι ὁ Δίας εἶν᾿ ἕνας θρόνος·
                                                                              κ᾿ ἡ Πούλια εἶναι φωλιά·
                                                 μὰ ὁ μυστικὸς Διθύραμβος, ποὺ πιὰ δὲ ῾γγίζει ὁ Χρόνος,
                                                                             τοῦ νοῦ μου ἡ ἀγκαλιά!

                                                     Νά· πυρωμένη μου ἡ καρδιά, τὸ μέτωπο, τὸ μάτι
                                                                                ἐλεύτερο, οὐρανέ!
                                                   Πήγασος εἶν᾿ ἀσπέδιστος τοῦ λογισμοῦ μου τὸ ἄτι,
                                                                            οἱ δρόμοι μου ἕνα Ναί,

                                                   τὴν ἄβυσσο ἄβυσσο καλεῖ, τὸ βάθος κι ἄλλο βάθος,
                                                                           κι ἀδάμαστο, ἀλαφρό,
                                                   μέσα μου πλέον ἀμόνοιαστον ἐστοίχειωσε τὸ πάθος
                                                                         ποὺ ἐσκίρτα στὸν ἀφρό...

 301070_10150359065724631_687804630_8044073_701644457_n

                                                         Ruth Bernhard, In the waves, 1945

                                                    Τοῦ Ὀλύμπου πιά, σάμπως ληνὸ στὰ πόδια μου, τὸ τέρας
                                                                                     θωρῶ τὸ μυστικό.
                                                   Ὅλος ἐσύρθη ὁ Ἔρωτας στὶς φρένες μου, ὡς τὸ δέρας
                                                                                  τὸ μάγο στὴν Ἰωλκό.

                                                    Ὑμέναιο νέο στὰ βάθη τους λογιάζω τώρα θὰ βρῶ,
                                                                                    σὰν ἤπια μονομιὰ
                                                           τῆς νύχτας ὅλο τὸ κρασὶ τὸ μυστικὸ καὶ μαῦρο
                                                                                    γιὰ μιὰν ἐπιθυμιά·

                                                         κι ὅλ᾿ ἡ φωτιὰ τῶν οὐρανῶν μου κύκλωσε, μοῦ κρύβει
                                                                               τὸ πνέμα μου βουβό,
                                                        τί πιὰ μὲ κράζει ἀμείλιχτη τοῦ νοῦ μου ἡ πάνοπλη ἥβη
                                                                             πρὸς τ᾿ ἄστρα ν᾿ ἀνεβῶ! 

380597594_b66234342d_z                                                                              

                                                          Κυλᾶ φωτιὲς ὁ Ὠρίωνας· κι ὁ Δίας εἶν᾿ ἕνας θρόνος·
                                                                                   κ᾿ ἡ Πούλια εἶναι φωλιά·
                                                    μὰ ὁ μυστικὸς Διθύραμβος, ποὺ πιὰ δὲ ῾γγίζει ὁ Χρόνος,
                                                                                   ἡ πλέρια μου ἀγκαλιά!

                                                         Τῶν ἄστρων ἔχει ἀπάνω μου τὸ περιβόλι γείρει,
                                                                                 κι ὁ κρύφιος λογισμός,
                                                       σάμπως μελίσσι χνουδωτὸ βαμμένον ἀπὸ γύρη,
                                                                                ξεσπᾶ βαθιά μου ἑσμός...

                                                    Βροχὴ πεφτάστρια γύρα μου κι ἀδιάκοπα σταλάζει
                                                                                  τὸ ἀπέραντο γοργά·
                                                        κι ὅπως χορεύει πέφτοντας στὸ χῶμα τὸ χαλάζι
                                                                                  κι ὁ οὐρανὸς ὀργᾶ,

                                                         σὰν ἀπ᾿ τῆς λύρας τὶς χορδὲς ἀνάμεσα τὸ χέρι
                                                                                 φαντάζει ποὺ χτυπᾶ,
                                                     ὅμοια ἡ καρδιά μου ὁλάκερη μέσα σὲ κάθε ἀστέρι
                                                                                 σπαράζει κι ἀγαπᾶ!

296627_10150356025524631_687804630_8028927_1298938138_n                                                                                   Van Gogh, Starry night     

                                                         Ὄργιο βαθύ! Στὸν πάγκοσμο παλμό σου, μὲς στὸ νέο
                                                                                         ποὺ γνώρισα κορμί,
                                                               στῆς δύναμής σου τὴν πηγὴ κατάβαθα ἀναπνέω
                                                                                        μ᾿ ἀνήκουστην ὁρμή,

                                                             κι ὡς κατεβαίνει ἀγνάντια μου, χωρὶς νὰ τὸ γυρεύω,
                                                                                         τὰ βάθη τ᾿ οὐρανοῦ
                                                                ὁ ἀρματωμένος Ἔρωτας, σκιρτῶ κι ἀντιχορεύω
                                                                                        μὲ τ᾿ ἄρματα τοῦ νοῦ!

                                                         Γιατὶ τὸ ξέρω· πιὸ βαθιὰ κι ἀπ᾿ τὸν πηχτὸν ἀστρόφως,

                                                                                        κρυμμένος σὰν ἀετός,
                                                            μὲ περιμένει, ἐκεῖ ποὺ πιὰ ὁ θεῖος ἀρχίζει ζόφος,
                                                                                        ὁ πρῶτος μου εαυτός..

      sikelianos face                                                                                     Άγγελος Σικελιανός,1884-1951

Παρακολουθείστε αυτό το video. Είναι ασυνήθιστο σε ποιότητα και συγκλονιστικό γιατί περιγράφει μια ολόκληρη εποχή, έχει ηχητικά και οπτικά ντοκουμέντα, από τον ίδιο τον Σικελιανό, από τις Δελφικές γιορτές , βασικές στιγμές του Ελληνισμού κλπ.

 

 

2 σχόλια:

  1. Εξαιρετική η επιλογή σου, Βασιλίκα. Σ'ευχαριστούμε. Ο Αγγελος Σικελιανός, πέρα από τη μεγαλοσύνη του στην ποίηση, σημαίνει πολλά ακόμη. Το όραμά του, κυρίως! Αν είχε σπαρθεί όπως αυτός το είχε εμπνευστεί, τολμώ να πω -γιατί το πιστεύω - η Ελλάδα θα αντιπροσώπευε έναν υπαρκτό παγκόσμιο τόπο πνευματικού στοχασμού σε σχέση με τα φωτεινά και σκοτεινά, τα θετικά και αρνητικά του νεοτερισμού. Διότι θα είχε εκ των έσω δώσει δείγμα νέας ερμηνείας της ελληνικής πνευματικής παράδοσης ως πανανθρώπινης. Θα είχε δικαιωματικά κατακτήσει μια ζωτική θέση μέσα στις πνευματικές ζυμώσεις της νέας εποχής. Κι ουτοπικά σκεπτόμενη, αποτολμώ να πω θα είχε και άλλα πρότυπα στην παιδεία και την κουλτούρα της λαϊκής συνείδησης...Αν, αν, αν...Γιατί τόσα "αν" να συνοδεύουν σχεδόν πάντα το πέρασμα κάθε Μεγάλης Μορφής, όπως του Σικελιανού, από αυτόν τον τόπο;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Καλή παρουσίαση του κορυφαίου Έλληνα ποιητή. Είναι μεγάλη τύχη που ο τόπος μας έχει δημιουργούς τέτοιου επιπέδου. Και μεγάλο κρίμα που οι νεοέλληνες είναι πια τόσο μακριά από την πνευματική παράδοσή τους και αδυνατούν να πλησιάσουν τέτοιες μορφές. Η απαιδευσία, η έλλειψη καλλιέργειας είναι σήμερα τα βασικά στοιχεία της σκέψης και του ψυχισμού μας. Το πράγματι καταπληκτικό ντοκυμανταίρ είναι από τη σειρά "Εποχές και συγγραφείς" του Τάσου Ψαρρά, το κείμενο που ακούγεται είναι του Κώστα Μπουρναζάκη (κύριου μελετητή και φιλολογικού εκδότη του Σικελιανού), σε αυτόν ανήκουν και το αρχειακό υλικό και οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται στην ταινία. Τα στοιχεία αυτά παραδόξως και ανεπίτρεπτα έχουν κοπεί από όποιον το ανέβασε στο You Tube!

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...