Portals webinar

Webinar and video by #Vassilika_Sarilaki 

Παρακολουθείστε την ψηφιακή περιήγηση στην έκθεση Portals που ήταν κατά την γνώμη μου η καλύτερη έκθεση του 2021. Την περιήγηση κάνει η ιστορικός τέχνης και δημοσιογράφος Βασιλίκα Σαριλάκη. 

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει εξαιρετική την έκθεση Portals/Πύλη του Οργανισμού ΝΕΟΝ στο παλιό Καπνεργοστάσιο. Eίναι μια εντυπωσιακή έκθεση, προϊόν της εύφορης επιμελητικής συνεργασίας μεταξύ της διευθύντριας του ΝΕΟΝ Ελίνας Κουντούρη και της διευθύντριας του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Σικάγο Madeleine Grynsztejn, που συγκέντρωσαν τα έργα 59 σημαντικών καλλιτεχνών από 27 χώρες με ουσιαστικά περιβαλλοντικά, κοινωνικά κι ουμανιστικά προτάγματα, ικανά να ανοίξουν νέους ορίζοντες στην μετα-covid εποχή. 

H έκθεση έγινε μετά από συνεργασία της Βουλής των Ελλήνων και του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ. Ο νέος πολιτιστικός χώρος επιφάνειας 6.500 τ.μ., που αναμορφώθηκε με χρηματοδότηση του ΝΕΟΝ, θα αποτελέσει στο μέλλον ένα ανοιχτό σε όλους δυναμικό κέντρο συνάντησης και ανταλλαγής ιδεών.

Η έκθεση διαρκεί μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2021. 

Portals: Η εμβληματική έκθεση του ΝΕΟΝ

Της Βασιλίκας Σαριλάκη

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει εξαιρετική την έκθεση Portals/Πύλη του Οργανισμού ΝΕΟΝ στο παλιό Καπνεργοστάσιο

Η έκθεση Portals/Πύλη  είναι μια εντυπωσιακή έκθεση, προϊόν της εύφορης επιμελητικής συνεργασίας μεταξύ της διευθύντριας του ΝΕΟΝ Ελίνας Κουντούρη και της διευθύντριας του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Σικάγο Madeleine Grynsztejn, που συγκέντρωσαν τα έργα 59 σημαντικών καλλιτεχνών από 27 χώρες με ουσιαστικά περιβαλλοντικά, κοινωνικά κι ουμανιστικά προτάγματα, ικανά να ανοίξουν νέους ορίζοντες στην μετα-covid εποχή.

 Έμπνευση για την έκθεση αποτέλεσε ένα άρθρο της Arundhati Roy στους Financial Times, που έλεγε πως η πανδημία είναι μια πύλη μετάβασης σε έναν άλλο κόσμο όπου είτε επιλέγουμε να την περάσουμε σέρνοντας πίσω μας τα κουφάρια με τις προκαταλήψεις, το μίσος, την πλεονεξία, τις νεκρές ιδέες μας, τα νεκρά ποτάμια μας ή θα την διαβούμε ανάλαφροι, έτοιμοι να φανταστούμε έναν άλλο κόσμο.

H έκθεση έγινε μετά από συνεργασία της Βουλής των Ελλήνων και του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ και πραγματοποιείται τη χρονιά της επετείου των 200 χρόνων από την ελληνική επανάσταση του 1821. Ο νέος πολιτιστικός χώρος επιφάνειας 6.500 τ.μ., που αναμορφώθηκε με χρηματοδότηση του ΝΕΟΝ, θα αποτελέσει στο μέλλον ένα ανοιχτό σε όλους δυναμικό κέντρο συνάντησης και ανταλλαγής ιδεών.

Ο Πρόεδρος της Βουλής κ. Κωνσταντίνος Τασούλας ανέφερε στην συνέντευξη τύπου μεταξύ άλλων: «Ο ιστορικός χώρος του Καπνεργοστασίου, χώρος ο οποίος αναδιαμορφώθηκε με πρωτοβουλία του Οργανισμού ΝΕΟΝ και του ιδρυτή του κ. Δημήτρη Δασκαλόπουλου, αποτελεί τον ιδανικό χώρο για τη φιλοξενία μιας τόσο ενδιαφέρουσας έκθεσης, καθώς τόσο η έκταση και η δομή του κτιρίου, όσο και η ολική αναδιαμόρφωση που έγινε από τον ΝΕΟΝ, τον καθιστούν το πλέον λειτουργικό, αξιόλογο και ικανό περιβάλλον να αναδείξει πλήθος πολιτιστικών εκδηλώσεων με τον καλλίτερο τρόπο.. Ο χώρος αυτός, που αποτελεί κλασικό δείγμα της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του περασμένου αιώνος, μετατρέπεται σε ένα πλήρως λειτουργικό και φιλόξενο περιβάλλον, ικανό να στεγάσει και να πλαισιώσει εκθέσεις υψηλής αισθητικής, όπως είναι η έκθεση σύγχρονης τέχνης ΠΥΛΗ», εξαίροντας παράλληλα τη σημασία της αξιοποίησης και επανάχρησης των δημοσίων χώρων για την υλοποίηση υψηλής ποιότητας προγραμμάτων..

Ο ιδρυτής του ΝΕΟΝ κ. Δημήτρης Δασκαλόπουλος σημείωσε μεταξύ άλλων: «Ο ΝΕΟΝ, από την ίδρυσή του, φιλοδοξεί να φέρει τη σύγχρονη τέχνη κοντά στον πολίτη, να συνδέσει την καθημερινότητα με την πόλη και τον δημόσιο χώρο, με ανατρεπτικό τρόπο. Στα οκτώ χρόνια δράσης, έχουμε παρουσιάσει 28 εκθέσεις σε 25 διαφορετικούς χώρους σε συνεργασία με κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού. Για το 2021, την επέτειο του αγώνα μας για την ανεξαρτησία, τον καθορισμό της ταυτότητάς μας ως έθνος και τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, συνεργαζόμαστε με τη Βουλή των Ελλήνων, τον κορυφαίο πολιτειακό θεσμό.

Ανακαινίζουμε 6.500 τ.μ. στο ιστορικό κτίριο του πρώην Δημόσιου Καπνεργοστασίου και παραδίδουμε στην πόλη έναν νέο πολιτιστικό χώρο που ελπίζουμε ότι θα γίνει τόπος συνάντησης, αφύπνισης και προβληματισμού για όλη τη χρονιά, φιλοξενώντας την έκθεση Portals | Πύλη. ..Επιλέξαμε το πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο γιατί είναι ένας χώρος που συμπορεύεται με την ιστορία αυτού του τόπου, που ενσωματώνει μια μακρά πορεία ανάπτυξης, προκλήσεων, αμφισβήτησης, πολιτικών και κοινωνικών εντάσεων…Με αυτή την προσπάθεια, επιδιώκουμε να προβάλουμε τη σημαντική αναπτυξιακή διάσταση της τέχνης και να αναδείξουμε τη σύγχρονη δημιουργικότητά μας».

 Σύμφωνα με την Ελίνα Κουντούρη, Διευθύντρια του ΝΕΟΝ και επιμελήτρια της έκθεσης, «Για το 2021, στη συνεργασία μας με τη Βουλή των Ελλήνων, οραματιστήκαμε για το πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο έναν μη-ιεραρχικό χώρο, έναν χώρο συμβίωσης, όπου οι κοινωνικές και πολιτικές στρατηγικές αναθεωρούνται και αναδιαρθρώνονται. Μέσα από την αναμόρφωσή του, κρατάμε ζωντανές τις μνήμες της ιστορίας του κτιρίου και ανοίγουμε ένα νέο κεφάλαιο γι’ αυτό, ως σύγχρονο κέντρο πολιτισμού που θα είναι ανοιχτό σε όλους. Στην έκθεση Portals | Πύλη, 59 καλλιτέχνες από διαφορετικές ηπείρους και ποικίλα πολιτιστικά υπόβαθρα συναντιούνται και οικοδομούν μια κοινότητα ιδεών. τα έργα τους γίνονται μάρτυρες και φορείς προετοιμασίας της νέας κανονικότητας, μιας ιστορίας που αξιώνει να ακουστεί».  

Η Madeleine Grynsztejn, Pritzker Director, Museum of Contemporary Art Chicago και συν-επιμελήτρια της έκθεσης, σημειώνει: «Τα εγκαίνια του πρώην Δημόσιου Καπνεργοστασίου, ενός νέου πολιτιστικού χώρου για τη νέα εποχή, συμβαίνουν μια στιγμή κατά την οποία το κριτικό βλέμμα της ιστορίας μας στρέφεται στα μουσεία.. Αυτή η στιγμή ρήξης αποτελεί ιδανική ευκαιρία για τη δημιουργία ενός νέου τύπου πολιτιστικού θεσμού που μας προσφέρει την ευκαιρία να απελευθερωθούμε από τις ξεπερασμένες φόρμες που συνιστούν οι συμβάσεις πολλών μουσείων».

Η έκθεση Portals | Πύλη αναπτύσσεται σε όλους τους αναμορφωμένους χώρους του κτιρίου, στο αίθριο, στις αίθουσες και τα πατάρια, στα λουτρά, στο παλιό τελωνείο, στον περιβάλλοντα χώρο, στη στέγη/πρόσοψη του κτιρίου και στον Λόφο του Κολωνού.

Η πραγματικά ευαίσθητη ματιά της έκθεσης στα τραύματα του εγκλεισμού της πανδημίας, η προσεκτική επιλογή και διαμοίραση των έργων στους υποβλητικούς χώρους του εμβληματικού Καπνεργοστάσιου, βιομηχανικού design του 1930 και η εξισορρόπηση εννοιακών έργων με έργα που διαθέτουν ισχυρή φόρμα κι έντονα επικοινωνιακά μηνύματα σφραγίζουν την επιτυχία της.

 Ο μεγάλος αριθμός συμμετοχής γυναικών καλλιτεχνών, για πρώτη φορά σε τέτοιο βαθμό, προσθέτουν περαιτέρω στο εγχείρημα. Ένα εγχείρημα που επισφραγίζεται με την εύστοχη αρχιτεκτονική διαχείριση του συμβολικά φορτισμένου χώρου του Καπνεργοστασίου, -σημερινού κτιρίου της Βουλής που ανακαίνισε το ΝΕΟΝ- καθώς χρησιμοποιήθηκε στον μεσοπόλεμο ως χώρος στέγασης μεταναστών.

Εύλογα λοιπόν κυριαρχεί στο τεράστιο αίθριο η εγκατάσταση του Βιετναμέζου Danh Võ, που ζει στο Βερολίνο αλλά που υπήρξε μετανάστης ο ίδιος ως παιδί σε μια βάρκα που περισυνέλλεξαν Δανοί. 

Ο ισχνός, αποκαθηλωμένος, φοβερά εκφραστικός Χριστός σμιλεμένος σε ξύλο, που έχει τοποθετήσει ξαπλωμένο πάνω σε ταφικό μάρμαρο, είναι πολύ ομιλητικός συμβολικά για την πανδημία και τους νεκρούς της.

 

Σε μικρή απόσταση έβαλε ένα ξύλινο περίπτερο, έργο λαϊκής αρχιτεκτονικής που αναπαριστά την Εστία, με ζαρντινιέρες γεμάτες νεροκάρδαμα και ντελικάτα άνθη. Δίπλα η Μαντόνα με το βρέφος. Κι ένα εγκιβωτισμένο αγγελάκι. 

Για τον Võ, τα πάντα -η αρχιτεκτονική, τα φυτά, τα γλυπτά και τα κειμήλια θεωρούνται ήδη φορτισμένα αντικείμενα και νομίζω συμβολικά. Μέσα στο αίθριο, η εγκατάσταση του δημιουργεί στην πραγματικότητα έναν πρόσθετο δημόσιο χώρο.

Το αίθριο είναι ο κεντρικός δημόσιος χώρος, η «αγορά» της έκθεσης. Ο δημόσιος χώρος όπου οι κοινότητες, τα κοινωνικά κινήματα και οι συμβολικές χειρονομίες συνυπάρχουν σχηματίζοντας κοινές μνήμες.

Εδώ οι Steve McQueen, El Anatsui και σε 2 νέες αναθέσεις οι Μαρία Λοϊζίδου και Glenn Ligon πραγματεύονται με τα έργα τους την ιδέα του συλλογικού και την πολιτιστική διάσταση της ιστορίας και της πολιτικής.

Η ξύλινη, γήινη εγκατάσταση του Võ, έρχεται σε αντίστιξη με την εννοιακή εγκατάσταση του Αμερικανού Glenn Ligon, Waiting for the Barbarians. Εννέα neon επιγραφές φωτίζουν τον απέναντι τοίχο του αίθριου επαναλαμβάνοντας στα αγγλικά τον στίχο του Καβάφη: Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους;  Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια, κάποια λύσις.

 Παρομοίως, στην πρόσοψη του κτιρίου υπάρχει μια διάσημη φράση του Beckett, έργο του Νίκου Ναυρίδη.

Το αίθριο πλαισιώνει το τεράστιο λεπτεπίλεπτο δίχτυ της Μαρίας Λοϊζίδου, με 16.000 σφιχτοδεμένους κόμπους, έργο συλλογικό, που αναφέρεται στην αξία της συλλογικότητας και το ευάλωτο της ύπαρξης. Ο ολόφωτος χώρος του Αίθριου, κερδίζει τις εντυπώσεις με την δωρική αντιμετώπισή του.

Το αίθριο  είναι ο κεντρικός δημόσιος χώρος, η «αγορά» της έκθεσης. Ο δημόσιος χώρος όπου οι κοινότητες, τα κοινωνικά κινήματα και οι συμβολικές χειρονομίες συνυπάρχουν σχηματίζοντας κοινές μνήμες. Και αποτελεί κατά την γνώμη μου τον πιο εντυπωσιακό χώρο μαζί με την πρώτη αίθουσα και την δεύτερη καθώς το έργο με τον Χριστό ίσως ναναι και το σημαντικότερο έργο της έκθεσης συνολικά.

Τον διάδρομο με τα τζαμωτά διατρέχει η φράση Ελευθερία 2021 σε πολλές γλώσσες (έργο του Felix Gonzales – Torres, φόρος τιμής για τα 200 χρόνια από την

Επανάσταση του 1821). Εκεί κυριαρχούν έργα που σχολιάζουν τις έννοιες της μνήμης, της γλώσσας και της εξουσία. Αλλά τις εντυπώσεις στον διάδρομο κλέβει το επιτοίχιο έργο Ερείπια σάρκας της Βραζιλιάνας Adriana Varejao. Είναι ένας τοίχος με πλακάκια που πιέζει πίσω του ασφυκτικά, ωμές σάρκες φτιαγμένες με πολυουρεθάνη. Σε αντίστιξη, το περίτεχνο ύφασμα της Sonia Gomes εξισορροπεί την εξπρεσιονιστική ωμότητα του προηγούμενου έργου.

Η πρώτη και η δεύτερη αίθουσα της έκθεσης αποτελούν το βαρύ πυροβολικό της. Έργα μεστά, μεγάλα, με επιβλητικές φόρμες, ισχυρές νοηματοδοτήσεις και συμβολικό φορτίο. Με στίγμα. 

Στην πρώτη αίθουσα κυριαρχεί η έννοια της ισοτιμίας (equity) σε σχέση με την εργασία, την κοινωνική δικαιοσύνη και τους πόρους. Οι Kutluğ Ataman και Adam Pendleton θίγουν ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης και φυλετικής ισότητας. Το έργο του Γιάννη Κουνέλλη αντηχεί τις συνθήκες εργασίας στο βιομηχανικό χώρο, ενώ οι Μαρία Παπαδημητρίου και Αναστασία Δούκα (νέα ανάθεση) αναφέρονται στις πολιτικές της εργασίας και τη μηχανική. 

 Στην πρώτη αίθουσα δεσπόζει η εγκατάσταση Kuba με 40 οθόνες του Τούρκου Kutlug Ataman όπου ταλαιπωρημένοι Κούρδοι της Κωνσταντινούπολης αφηγούνται τις ιστορίες τους.To έργo αποπνέει κάτι από Boltanski. Στην ίδια λογική κινείται η μεγάλη επιτοίχια σύνθεση 32 ασπρόμαυρων εικόνων του Adam Pendleton.

   

Το τεράστιο κολάζ My Soul My Beast (έκδοση 2021) της Μαρίας Παπαδημητρίου, συγκατοικεί αρμονικά με το διπλανό έργο του Γιάννη Κουνέλλη (1988) και βρίσκεται σε απόλυτη συνήχηση με το εργοστασιακό περιβάλλον. Το κολάζ αναπαριστά συμβολικά ένα πολύπλοκο μηχανοστάσιο βυρσοδεψείου. 

Στο κέντρο, ένα μαχαίρι απειλεί να κόψει το σχοινί από το οποίο κρέμεται μια τεράστια σανίδα, υπονοώντας και την σφαγή των ζώων. Απειλή υπάρχει και στο έξοχο, ιστορικό έργο του Κουνέλλη, με τα σακιά από λινάτσα να πιέζονται ασφυκτικά πίσω από τις στιβαρές μεταλλικές δοκούς, σχολιάζοντας τις απάνθρωπες συνθήκες της χειρωνακτικής εργασίας στα εργοστάσια.

Δίπλα το pop διάθεσης μεταλλικό και πολύχρωμο «καλοριφέρ» της Αναστασίας Δούκα περίσσευε κάπως καθώς και δεν ταίριαζε τόσο με το πλησιέστερο σκοτεινό κολάζ της Μαρίας Παπαδημητρίου και με το πολιτικό έργο του Αταμάν και το σοβαρό έργο του Κουνέλη.

Στον ημιώροφο σημαντικές γυναικείες φωνές ανάμεσά τους η Marisa Merz κι η Άλεξ Μυλωνά, συγκατοικούν με τα έργα του Ed Ruscha και του Βαγγέλη Γκόκα.

Το δεύτερο δωμάτιο είναι αφιερωμένο στα ανεπίσημα δίκτυα, τον ψηφιακό κόσμο, την έννοια της ανακύκλωσης. Στο επίκεντρο βρίσκεται η δυνατή εγκατάσταση του Γιάννη Κουνέλλη (2005) που σχολιάζει την δύναμη της φύσης να ανακυκλώνει την ζωή και πλαισιώνεται όμορφα με τα δυνατά υπαρξιακά, ψυχαναλυτικά γλυπτά της Liliane Lijn και το παλίμψηστο του Elias Sime.

Είχαμε επίσης τα έργα της Ιρλανδής Daphne Wright η οποία πραγματεύεται την έννοια του οικείου και της καθημερινότητας.

Στο τρίτο δωμάτιο κυριαρχεί η χιουμοριστική αναπαράσταση με πλαστικό του σπιτιού του Do Ho Suh και το κρεβατάκι του Robert Gober που ελαφραίνουν την διάθεση. Εδώ, τα έργα πραγματεύονται θέματα εμπιστοσύνης και οικειότητας μέσα από διάφορες αποδόσεις της ταυτότητας και του σπιτιού. Οι Do Ho Suh, Robert Gober, Απόστολος Γεωργίου και Χριστιάνα Σούλου αναφέρονται στην έννοια της οικειότητας, στο σπίτι, την καθημερινότητα και στα παιδικά όνειρα. Τα έργα των Paul Mpagi Sepuya και Francis Picabia αναφέρονται στον ερωτισμό και το σώμα. 

Στην Σοφίτα συγκινούν τα σπιτάκια του Νίκου Αλεξίου και το έργο του Βλάση Κανιάρη.. Η νέα ανάθεση του Αλέξανδρου Τζάννη συνδέεται με τα στοιχεία της εσωτερικής δομής του χώρου, φωτίζοντας τις άκρες και τις γωνίες. Οι Νίκος Αλεξίου, Βλάσης Κανιάρης και Erika Verzutti δημιουργούν αναμνήσεις, φόβους, αχαρτογράφητα συναισθήματα.

Στο χώρο των λουτρών, η νέα ανάθεση της/των/του Ad Minoliti  καταρρίπτει συμβολικά τον διαχωρισμό μεταξύ των δύο φύλων, υπενθυμίζοντας την ύπαρξη άλλων ταυτοτήτων. Βγαίνοντας από το τρίτο δωμάτιο βλέπουμε το ποπ έργο της Teresa Margolles και διασχίζοντας για να πάμε στο 4^ο δωμάτιο βλέπουμε όλον τον διάδρομο από την πίσω πλευρά.  

Στο τέταρτο δωμάτιο προβάλλεται η ταινία του Villar Rojas που καταγράφει μέρη του πλανήτη άθικτα από την πανδημία. Η προσπάθεια είναι ενδιαφέρουσα αλλά το αποτέλεσμα της εικόνας αρκετά αργό, στατικό.

Στο πέμπτο δωμάτιο, ο Πάνος Κοκκινιάς μας μεταφέρει την δυστοπική εικόνα πομπής ενός κιβωτίου στο παλιό αεροδρόμιο του Ελληνικού, κυριαρχώντας αισθητά απέναντι στα άλλα έργα. Στο δωμάτιο αυτό, τα έργα των Κώστα Μπασάνου, Kapwani Kiwanga, Anna Tsouhlarakis, Jeffrey Gibson και Ειρήνης Ευσταθίου διερευνούν την ανασφάλεια, μια πιθανή, δυστοπική, άγνωστη κατάληξη του κοινού τρόπου ζωής μας λόγω της πανδημίας. Η νέα ανάθεση του Πάνου Κοκκινιά αφηγείται μια ιστορία συγχωνεύοντας πολλές ανεξάρτητες εικόνες, όπως οι εκδιωγμένοι κουβαλούν μέσα τους πολλές ιστορίες.

Στο Τελωνείο κυριαρχούν οι πολύχρωμες νότες του Νιγηριανού Duro Olowu.

 

Εν κατακλείδι η έκθεση είναι ενδιαφέρουσα και ουσιώδης με ισχυρή αποτύπωση προοιωνίζοντας μια πολυαναμενόμενη μελλοντική παρουσία του Καπνεργοστάσιου στα πολιτιστικά μας πράγματα.  

Έως 31 Δεκεμβρίου, Πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο, Λένορμαν 218,Κολωνός. Διάρκεια: -31 Δεκεμβρίου 2021 Είσοδος ελεύθερη Λόγω των μέτρων υγειονομικού χαρακτήρα, επιτρέπεται συγκεκριμένος αριθμός ατόμων μέσα στο χώρο. Απαραίτητη η προκράτηση θέσης.