Maria Papadimitriou

Μαρία Παπαδημητρίου                                                                      Στην αυλή της μνήμης *                                                                                                                                                                   Της Βασιλίκας Σαριλάκη Το Τραύμα. « Κυρίες και κύριοι, για μια ακόμη φορά επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με το τραύμα ». Μ’ αυτήν την φράση-κλειδί ξεκίνησε ο Joseph Beuys μια από τις τελευταίες του διαλέξεις πριν πεθάνει..Ο σημαντικότερος μεταπολεμικός καλλιτέχνης της Γερμανίας προσπάθησε σε μια εποχή μοντερνισμού, να μιλήσει με κάθε μέσον για το κοινωνικό και υπαρξιακό τραύμα και πρότεινε συμβολικούς, αλληγορικούς τρόπους θεραπείας του. Οι παρεμβάσεις του στο συνδικαλιστικό και γεωργικό κίνημα, οι οικολογικές δράσεις του, οι πολιτικές επιταγές του αποτέλεσαν καίρια ορόσημα για την πορεία των επιγόνων του. Στην Αρένα. Στην σημερινή, μεταμοντέρνα συνθήκη της παγκοσμιοποίησης, οι καλλιτέχνες που ξέφυγαν από το ατελιέ κι εξοβελίστηκαν στην σκληρή αρένα μιας νέας, συνεχώς μεταβαλλόμενης κατάστασης, βρέθηκαν στην πραγματικότητα σ’ αμηχανία. Η συνδιαλλαγή τους με το νέο, αχανές ready made της πραγματικότητας κι ο ακατάσχετος βομβαρδισμός τους από τις εικόνες των media, τους παροχέτευσε εντέλει στην άβολη στάση της παθητικής μαρτυρίας..Ενδεικτική είναι η κοινωνιολογική τέχνη-ρεπορτάζ της δεκαετίας του ΄80 στην Αμερική και Βρετανία με φωτογραφικές αποτυπώσεις του περιθωρίου ή εικόνες προσωπικού «τραύματος», μεταμφιέσεις και κυνικά ενσταντανέ τύπου Cindy Sherman, Kiki Smith κλπ. Το νέο, μετατραυματικό στρες φαίνεται πώς ξεπέρασαν λίγοι σύγχρονοι καλλιτέχνες.Το κλειδί σ΄ αυτήν την περίπτωση ήταν η δράση μέσα στην ίδια την προβληματική περιοχή της πραγματικότητας. Η Μαρία Παπαδημητρίου είναι από αυτούς τους καλλιτέχνες. Μετά από τις πρώτες της αναζητήσεις σε επίπεδο αισθητικής μορφής, μέσα από «περιγραφές» αντικειμένων, αποτυπώσεις προσωπικών δράσεων με θέμα την ταυτότητα, περιπλανήσεων στο σκληρό συναίσθημα των comics, αποφάσισε το 1989 να εξωτερικεύσει και να χειραφετήσει την καλλιτεχνική της χειρονομία με δράσεις σε πραγματικούς, φορτισμένους χώρους της καθημερινότητας.         Η αλλαγή σηματοδοτήθηκε με το Ηφαίστειο, μια εννοιακή, όσο και συμβολική δράση που έγινε σ΄ ένα εργοστάσιο συλλογής θερμότητας στην Σίνδο, έξω από την Θεσ/νίκη. Εκεί δημιούργησε ένα τεράστιο ομοίωμα ηφαιστείου, που την ημέρα των εγκαινίων παρήγαγε ελεγχόμενες εκρήξεις , συνοδεία υποβλητικής μουσικής. Ήταν ένα δρώμενο, που με την εκπομπή θερμότητας και την έκρυθμη μουσική, δημιούργησε μια ενεργειακή ένταση στους θεατές. Μια έκ-σταση. Το 1992 δημιούργησε ένα νέο δημόσιο δρώμενο, προβάλλοντας μπροστά από τον Λευκό Πύργο της Θεσ/νίκης ένα τεράστιο σχέδιο με laser. Το σχέδιο απεικόνιζε τον Κεκλιμένο Πύργο της Πίζας, σε όρθια στάση, κι είχε ως σκοπό να συσχετίσει τα δύο ιστορικά μνημεία και να προβληματίσει τους θεατές μέσα από την σωματική τους εμπλοκή στο έργο. Το περιπλανώμενο μουσείο. Από το 1992 και μετά η Μαρία Παπαδημητρίου έκανε διάφορες δράσεις με στόχο την συμμετοχή κι ενεργοποίηση των θεατών μέχρι το 1998 που ξεκίνησε το μεγάλο της project Τ.Α.Μ.Α (Προσωρινό Αυτόνομο Μουσείο για Ολους). Εδώ επρόκειτο για μιά εντελώς διαφορετική στάση απέναντι στην πραγματικότητα. Η καλλιτέχνις αποφάσισε να καταγράψει την ιδιόμορφη ζωή και την εγκαταλελειμμένη τοπιογραφία ανέχειας μιας κοινότητας βλαχορουμάνων Ρόμα που κατοικούν στην Αυλίζα, μιά υποβαθμισμένη περιοχή λίγο έξω απο την Αθήνα. Εκεί συγχρωτίστηκε στενά με τον πληθυσμό, μέρος του οποίου κινδυνεύει να μείνει άστεγο λόγω των ανεξέλεγκτων προσφυγικών κυμάτων που συρρέουν στην περιοχή κι αποφάσισε να οργανώσει μια ομάδα κρούσης από επιστήμονες, καλλιτέχνες κι εθελοντές με στόχο την αναβάθμιση της περιοχής. Με σεβασμό στην νομαδική κουλτούρα των κατοίκων σχεδιάστηκαν κλειστοί κι υπαίθριοι χώροι στέγασης, αναψυχής και φιλοξενίας ενώ προτάθηκε μια νέα σχέση πολιτικής και πολιτιστικής παρέμβασης. Εξάλλου, ο όρος του προσωρινού, αυτόνομου μουσείου, ενείχε στην ουσία την έννοια της αποδοχής της ζωής των τσιγγάνων, ως ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο ready made μιάς ιδιότυπης πραγματικότητας. Πρόκειται για ένα άυλο, ανοιχτό μουσείο, που αλλάζει διαρκώς όψη, χάρις στην νομαδική επινοητικότητα των κατοίκων της Αυλίζας, που τυχαίνει να είναι και καλλιτεχνικά δημιουργικοί. Οι «Κοινωνικές Εξυπηρετήσεις για Μετακινούμενους Πληθυσμούς» που δραστηριοποίησε η Μαρία Παπαδημητρίου αποτελεί στην ουσία μιά διαρκή έκκληση που αφορά σε μιά νέα παρέμβαση του καλλιτέχνη στην ασθμαίνουσα ζωή περιοχών που χρίζουν ζωτικής βοήθειας. Αλλά και σε μιά διεύρυνση της εμπειρίας του καλλιτέχνη απο τις σχέσεις του με αυτές τις «επείγουσες» πραγματικότητες. Νόστος. Στην ίδια κατεύθυνση κινήθηκε η Μαρία Παπαδημητρίου και με το έργο της στην Sternatia, την πρωτεύουσα της Mania Grecia, στην Κάτω Ιταλία. Η Mania Grecia είναι μιά περιοχή με ελληνόφωνους κατοίκους, απομεινάρι της παλαιότερης Μεγάλης Ελλάδας. Η αρχαιοελληνική, ιδιωματική διάλεκτος των κατοίκων, αυτής της επίσης υποβαθμισμένης περιοχής συγκίνησε την καλλιτέχνη κι αποφάσισε να κάνει ένα έργο-μαρτυρία για την σχέση αυτών των ξεχασμένων Ελλήνων από την προγονική τους ρίζα, την Ελλάδα. Η εγκατάσταση, που φιλοξενήθηκε απο τον Μάϊο ως τον Σεπτέμβριο του 2003, στην αυλή του δημαρχείου της Sternatia λειτούργησε συμβολικά, δραματοποιώντας αφενός την στενή πνευματική σχέση των ελληνόφωνων κατοίκων με την Πατρίδα αλλα και το αίσθημα αποστέρησης που ταυτόχρονα τρέφουν γι΄αυτήν. Ηταν ένα έργο-αφιέρωμα στην μνήμη.. Η καλλιτέχνις αξιοποίησε ένα αρχαιοπρεπές πηγάδι που βρισκόταν στό κέντρο της αυλής του παλιού δομινικανικού μοναστηριού, που τώρα φιλοξενεί το Δημαρχείο. Το πηγάδι ενείχε εδώ τον ρόλο της Εστίας, ήταν ο κεντρικός ηθοποιός. Μέσα του τοποθετήθηκε ένα μαγνητόφωνο απ΄ όπου αντηχούσε ένα Ελληνικό, νοσταλγικό τραγούδι. Ήταν η τιμητική ηχογράφηση των νέων παιδιών του χωριού που συμμετέχουν σε μιά χορωδία. Ο δρόμος που οδηγούσε στο πηγάδι και συνεχιζόταν και πέρα απ΄ αυτό επενδύθηκε με ένα κόκκινο χαλί. Έτσι η αυλή χωρίστηκε συμβολικά στα δύο. Στο κατώφλι του χαλιού τοποθετήθηκε ένας αισθητήρας, που ανάλογα με την προσέγγιση του θεατή στο πηγάδι, δυνάμωνε σταδιακά τον ήχο του τραγουδιού. Όταν, ωστόσο, ο θεατής έφτανε στον χώρο της Εστίας κι έσκυβε να δεί απο που προερχόταν ο ήχος, το τραγούδι έσβηνε.. Το δρώμενο απεικόνιζε αυτήν ακριβώς την αποκοπή και την αποστέρηση από την ρίζα τους, των ανθρώπων αυτών που ζουν μεν πολύ κοντά στην Ελλάδα αλλά τους χωρίζει απ’ αυτήν μιά αδυσώπητη χρονική απόσταση. «Οι θεατές που συμμετείχαν στο δρώμενο δεν έπαιξαν εκεί έναν ρόλο για να αποκαλύψουν μιάν αλήθεια. Το αντίθετο. Η αλήθεια τους έγινε ρόλος κι αυτό φαίνεται πως τους συγκίνησε» είπε η καλλιτέχνις. Οι συμμετέχοντες έγιναν εντέλει μάρτυρες μιάς νέας πραγματικότητας που ωστόσο δεν ήταν παρά η δική τους. Η διαδρομή ολοκλήρωσε τον κύκλο της προσθέτοντας μιά νέα ανάδυση αλήθειας. Πώς οι σχέσεις είναι αμφίδρομες. Μιά Ελληνίδα καλλιτέχνις ήρθε να τους θυμίσει εκείνο που ήθελαν να εκφράσουν. Τον Νόστο ως μιάν επέτειο γιορτής αλλά και ως πόνο... * Κείμενο καταλόγου έκθεσης