Το ξεμάγεμα του κόσμου…

Του Θανάση Πάνου* Η “βελούδινη ηγεμόνευση”..Η αβεβαιότητα σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής σε παγκόσμια κλίμακα μας θέτει μπροστά σε μια κρίση που αφορά στην κατανόηση. Η εξάλειψη της βεβαιότητας και η απουσία μελλοντικών σχεδίων μας υποτάσσει σε μια ζωή την οποία ο Μαξ Βέμπερ ονόμασε «το ξεμάγεμα του κόσμου». Ένα είδος παγκόσμιας καταστροφολογίας εξαπλώνεται μέσα σε ένα κλίμα γενικής γκρίνιας, μιζέριας και απογοήτευσης. Μια απαισιόδοξη προσέγγιση όμως, κινδυνεύει να χάσει τη δυναμική της ανάλυσης βλέποντας εχθρούς που επιφέρουν πανικό και ακυρώνουν το μέλλον. Τα προβλήματα είναι πολυδιάστατα έχουν ρίζες πολιτικές, πολιτισμικές, ηθικές, ιστορικές, ψυχολογικές, Η αντιμετώπιση της ζωής με αμιγώς οικονομικούς όρους είναι μια προσέγγιση προβληματική και οδηγεί σε μαζική κατάθλιψη. Είναι φανερό ότι η «βελούδινη» ηγεμόνευση και τρομοκράτηση του κόσμου εγγυάται μεγάλα κέρδη και με το κάθε μπαμ τα χρηματιστήρια χαμογελούν και ενεργοποιούν νέα κέρδη. Οι νόμοι της αγοράς διαδέχονται τους νόμους της μηχανικής (που καθορίζει τη ζωή των αστέρων, του σύμπαντος και της φύσης) και χωρίζουν τους ανθρώπους σε όσους μπορούν να πληρώσουν τα χρέη τους και σε όσους δεν μπορούν. Η αγορά προσφέρει την σωτηρία μόνον σε όσους μπορούν να πληρώσουν, ενώ οι άλλοι θα απορριφθούν και θα περιθωριοποιηθούν γιατί η αλληλεγγύη δεν υφίσταται πλέον στην πράξη.   Η κοινωνική ανάλυση τονίζει ότι η τεχνολογία και η αγορά συνιστούν τους πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται το σύστημα του σύγχρονου κόσμου ο οποίος χαρακτηρίζεται από τέσσερα βασικά στοιχεία: Πλανητικό, μόνιμο, άμεσο και άυλο.(Π.Μ.Α.Α) Αυτή η τετραλογία- όπως αναλύει και ο Ιγνάσιο Ραμονέ στο βιβλίο του «Γεωπολιτική του Χάους»-είναι η αιχμή του δόρατος της παγκοσμιοποίησης. Τα τέσσερα αυτά χαρακτηριστικά παραπέμπουν στα χαρακτηριστικά του ίδιου του Θεού. Είναι η σύγχρονη θεότητα που απαιτεί υποταγή, πίστη, λατρεία και οργάνωση σε συνάρτηση με τις χρηματοοικονομικές αγορές. Σημείο αναφοράς δεν είναι πια οι φυσικές επιστήμες, η μηχανική του Νιούτον ή η οργανική χημεία αλλά η θεωρία των παιγνίων, του χάους, η μη τυπική λογική και ο υπολογισμός των πιθανοτήτων. Ποιος κατέχει την πραγματική εξουσία σήμερα; Ερώτημα που προκύπτει από την διαπίστωση ότι οι πολιτικοί, που έχουν εκλεγεί ύστερα από εκλογικές μάχες, βρίσκονται αδύναμοι μπροστά στις νέες παγκόσμιες φοβερές δυνάμεις και δεν είναι όπως υποστηρίζει η παραφιλολογία ένα είδος γενικού επιτελείου που συνωμοτεί στο σκοτάδι για να κατακτήσει τον πολιτικό έλεγχο της γης. Εξουσία χωρίς κοινωνικό συμβόλαιο.. Οι νέες δυνάμεις λειτουργούν κατά βούληση και υπακούουν σε συγκεκριμένες επιταγές: ανταγωνιστικότητα, παραγωγικότητα, ελεύθερες συναλλαγές , ιδιωτικοποιήσεις, μονεταρισμός. Τα κεφάλαια μετακινούνται με ταχύτητα φωτός και επενδύονται από την μια άκρη του πλανήτη στην άλλη, N0N STOP. Περιφρονείται η εθνική κυριαρχία, το νόμισμα και οι οικονομικές κρίσεις και υφέσεις. Αντίστοιχα, οι κυβερνήσεις σήμερα φαίνονται παράλυτες. Το ίδιο και οι πολίτες που δεν έχουν τα γνωστικά όπλα να αντιληφθούν το κεντρικό μοντέλο που επιβάλλεται από μια νέα εξουσία που βρίσκεται κάπου μακριά, αλλού. Η εξουσία έχει μετακινηθεί και έχει εγκαταλείψει τους χώρους που ορίζει η πολιτική, η οποία έγινε δημόσιο θέαμα της αδυναμίας της. Σε Γαλλικό περιοδικό δημοσιεύθηκε μια έρευνα για τους «50 πιο ισχυρούς ανθρώπους του πλανήτη»:ούτε ένας υπουργός ή βουλευτής ούτε ένας εκλεγμένος ηγέτης οποιασδήποτε χώρας δεν υπήρχε στον κατάλογο. Είναι μόλις λίγες δεκάδες στον κόσμο εκείνοι που γνωρίζουν να ενεργούν με πράξεις στις τιμές των αξιών ή των νομισμάτων. Είναι οι ιερείς της θεότητας «αγορά». Οι πολιτικοί ηγέτες σε διεθνή φόρουμ έχουν δηλώσει ξεκάθαρα πόσο φοβούνται την υπεράνθρωπη δύναμη αυτών των διαχειριστών των ταμείων. Ακόμη και την εποχή της αποικιοκρατίας, ο εξουσιαστής έκτιζε ένα νοσοκομείο ενώ σήμερα το αόρατο δίκτυ της εξουσίας απλώς απομυζά πόρους και εγκαταλείπει. Οι διαχειριστές αυτοί, είναι αυτονομημένοι από κυβερνήσεις και ενεργούν στον κυβερνοχώρο της γεωχρηματοπιστωτικής οικονομίας, χωρίς φυσικά, κοινωνικό συμβόλαιο. Χωρίς κυρώσεις και νόμους. Ποτέ οι κυρίαρχοι της γης δεν ήταν τόσο λίγοι ούτε τόσο ισχυροί.   Οι άνθρωποι του Ομήρου μάχονταν με τα σπαθιά και τα λόγια. Σήμερα δεν θα υπάρξει ποιητής να εγκωμιάσει τους ανθρώπους της εξουσίας που εξαπολύουν οικονομικές επιθέσεις, Η επική χειρονομία έχει πεθάνει. Αυτό είναι ήδη μια ατιμία. Την ατιμία αυτή αποκαλύπτει με στυγνό τρόπο και η γλώσσα των αριθμών : Σε σύνολο 5 δισεκατομμυρίων κατοίκων μόλις 500 εκατομμύρια ζουν με άνεση, ενώ τα υπόλοιπα 4,5 δισεκατομμύρια παραμένουν στην ένδεια. Η περιουσία σε δις. δολάρια των 358 πιο πλούσιων ξεπερνά το ετήσιο εισόδημα 2,6 δισεκατομμυρίων ατόμων. Το 1% των πιο πλούσιων αμερικάνων ελέγχουν το 40% του εθνικού πλούτου ενώ η Ευρωπαϊκή ένωση περιλαμβάνεται στο 20% του πληθυσμού του πλανήτη που οικειοποιείται πάνω από το 80% του παγκόσμιου εισοδήματος.   Τί διαταράσσει την ηθική ταυτότητα του ανθρώπου σήμερα; Εκτός όμως από τα νούμερα των οικονομικών ανισοτήτων η κρίση των θεσμών και αξιών είναι αυτή που διαταράσσει την ηθική ταυτότητα του ανθρώπου. Αν οι πολίτες στις δεκαετίες του ’50 και του ΄60 άντεξαν την κατάρρευση των παραδοσιακών αξιών-και μάλιστα την εξύμνησαν ως απελευθέρωση- είναι γιατί παράλληλα αντικαταστάθηκαν από άλλες πεποιθήσεις, όπως την πρόοδο και την επιστήμη , που στηρίζονται στην παντοδυναμία της λογικής. «Περνάμε σε μια εποχή όπου οι βεβαιότητες καταρρέουν» διαπίστωνε πριν αρκετά χρόνια ο Εντγκαρ Μορέν. Σήμερα ο κόσμος βρίσκεται σε μια φάση εξαιρετικά αβέβαιη και λείπουν τα σημεία αναφοράς για έναν προσανατολισμό την ώρα της κρίσης που προηγείται του τέλους μιας εποχής και της γέννησης μιας νέας. Φοβόμαστε σοβαρές οπισθοδρομήσεις που θα οδηγήσουν σε μια πλανητική κατάσταση υπερβολικά αβέβαιη. Οι πολίτες συνεχίζουν να αναζητούν νόημα στις ίδιες αξίες και αισθάνονται την ανάγκη να ορίσουν ένα συλλογικό πρόγραμμα με σκοπούς και ξεκάθαρους στόχους. Πώς να γίνει όμως αυτό όταν τα πάντα εκρήγνυνται; Πως να κατανοήσει τις διαρθρωτικές αλλαγές μέσα από το πρίσμα της ηθικής ο σημερινός άνθρωπος;     Για διανοητές όπως ο Καρτέσιος, ο Νιούτον, ο Ρουσώ ο Ντιντερό, ο Βολταίρος, καθετί υπαρκτό θεωρείται κατανοήσιμο και, υπό το φώς της λογικής, το σύμπαν και οι μηχανισμοί του πρέπει να αποκαλύψουν ένα-ένα τα μυστήρια τους. Το σύμπαν είναι επίσης οι άνθρωποι αλλά και ο τρόπος διακυβέρνησής του. Πρέπει να κυβερνούνται από λογικούς νόμους. Αυτή είναι και η ουσία της δημοκρατίας που στηρίζεται στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ιστορία όμως μας δίδαξε ότι και η λογική οδηγήθηκε στην τυραννία και δημιούργησε τέρατα. Η τρομοκρατία εμφανίστηκε στην Γαλλική επανάσταση ως η μισαλλόδοξη έκφραση του ορθού λόγου, όπως και η ιερά εξέταση στην περίπτωση της πίστης. Σήμερα οι εθνικιστικές εξάρσεις διαδραματίζουν τον ίδιο ρόλο, του προασπιστή. Απειλές χωρίς σύνορα..Αντίστοιχα οι πολιτικοί πρέπει να αντιμετωπίσουν πέρα από τις ειδικές δυσκολίες που συνδέονται με την σημερινή πολυπλοκότητα της πραγματικότητας, το πρόβλημα της τεράστιας αναξιοπιστίας τους η οποία οφείλεται σε ένα βαρύ παθητικό λαθών, αλλά και σε απαράδεκτες θέσεις που ορισμένοι υιοθέτησαν για μεγάλο χρονικό διάστημα καθιστάμενοι συνένοχοι. Έτσι βλέπουμε την καταστολή που είναι το βασικό όπλο της εξουσίας να γιγαντώνεται. Σε μια θρυμματισμένη κοινωνία από την διόγκωση της μαζικής ανεργίας η θεσμοθετημένη βία, η κρατική βία γίνεται όλο και πιο έντονη, όχι όμως πιο αποτελεσματική. Ο κύριος εχθρός έπαυσε να είναι μονοδιάστατος. Πρόκειται για ένα τέρας με χίλια πρόσωπα που μπορεί να πάρει διαδοχικά τη μορφή της δημογραφικής βόμβας, των ναρκωτικών, των εθνικών φανατισμών, του ιού Έμπολα, του Ισλαμικού ζηλωτισμού, της ερήμωσης, των τεράστιων μεταναστεύσεων κ.λπ. Όλες απειλές χωρίς σύνορα, πλανητικής έκτασης που δεν μπορούν να καταπολεμηθούν με τα κλασικά όπλα της σημερινής δημοκρατίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η δημοκρατία χάνει μεγάλο μέρος της αξιοπιστίας της, γιατί οι πολίτες δεν μπορούν να παρεμβαίνουν αποτελεσματικά με την ψήφο τους στον αποφασιστικό τομέα της οικονομίας, ο οποίος στο εξής βρίσκεται μακριά από κάθε παρέμβαση. Γι’ αυτό ορισμένοι αναγγέλλουν το θάνατο και της πλήρους απασχόλησης στην εργασία αλλά και της συρρίκνωσης του συνόλου των εργασιακών δικαιωμάτων. Και το υπαρξιακό κοινωνικό ερώτημα επιμένει: Επανάσταση ή εξέλιξη; Ο Σέημους Χήνυ σκωπτικά αναφέρει: «Επανάσταση είναι να γκρεμίζεις μια σαπισμένη πόρτα. Η εξέλιξη μοιάζει περισσότερο με το να σπρώχνεις την πέτρα που φράζει τον τάφο» και ο Ραμονέ στην Γεωπολιτική του χάους αναρωτιέται για τον ρόλο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και πόσο απέχει από τον ανθρώπινο πόνο. Η άνοιξη των ανυπότακτων έχει έρθει. Η πόρτα για άλλη μια φορά είναι σαπισμένη. Η ολοκλήρωση του οικονομισμού, της καζινοοικονομίας, του «παγκόσμιου» ανθρώπου, δηλαδή του υπανθρώπου, άδειου από πολιτισμό, από νόημα και ανθρωπιστικές αξίες , καταδεικνύουν την παγκοσμιοποίηση ως θνησιγενή. Η ελεύθερη σκέψη αντιτείνει νέες προτάσεις για να ξεφύγουμε από τον έλεγχο του πνεύματος από την κυριαρχία του οικονομισμού και την τυραννία της παγκοσμιοποίησης. Φωτίζει μια παλιά δημοκρατική αρχή : οι πολίτες προτιμούν την αταξία από την κοινωνική αδικία.            * Ο Θανάσης Πάνου είναι κοινωνιολόγος, εκπαιδευτικός και καλλιτέχνης.