Η οικονομική κατάρρευση της Κύπρου είναι ένα ακόμη τραύμα που έρχεται να προστεθεί στον Ελληνισμό. Το πολύπαθο νησί ζει ξανά μέρες ζοφερές, ελπίζοντας σ’ ένα θαύμα.. Διάλεξα ένα εξαιρετικό, αιρετικό έργο, μιας ανατρεπτικής σημειολογίας, που συμπλέκει με απροσδόκητο τρόπο την πολιτική με τον νόστο και τον Ευαγγελισμό. Η εικόνα αυτή, –ισοδύναμη με μια σιωπηλή ευχή - τόσο λιτή, αλλά και τόσο συμπυκνωμένη, στην δική μου συνείδηση αποτελεί ένα συμβολικό «οικόσημο» όλου του έργου του Κύπριου Νίκου Χαραλαμπίδη. Αποτελεί μια βαθύτερη διατύπωση ηθικού χρέους για τον ίδιο, κάτι σαν σημαία, έναν υποδόριο κινητήριο μοχλό του έργου του που ξετυλίγεται με τόσο διαφορετικές και τολμηρές μορφές.. Το έργο εκτίθεται μέχρι τέλη Οκτωβρίου στην έκθεση Exercises on Democracy στο Open C.A.S.E 303 στην Κηφισιά στα πλαίσια της The White House Biennial * που οργανώνει ο καλλιτέχνης μαζί με άλλους..
* * * * * * * * * * * * * * *
Τα έργα του Χαραλαμπίδη, εκτός από την χαρισματική τους αύρα και την παραδοξολογία που τα διακρίνει στηρίζονται συχνά σε πολλά συμπαραδηλούμενα προορισμένα για ευφυείς “παίκτες”. Οι πίστες ανάγνωσής τους είναι πολλαπλές, τα ερεθίσματα αντιθετικά και πολλές μικροπαγίδες, χαρωπές ίντριγκες και καινοτόμες ιδέες περιμένουν τον θεατή για να τον εκπλήξουν.. Τα έργα του, είναι όχι απλώς εννοιακά ή επινοημένα αλλά “σκηνοθετημένα” στην λεπτομέρεια, σαν καλοστημένες παγίδες! Διάλεξα αυτό το “ιερό” έργο για να δει κανείς πώς μπορεί κανείς να θρυμματίσει μια κλασσική σημειολογία δίνοντας το δικό του νόημα σε μια καθιερωμένη φόρμα αιώνων..
Σπάζοντας τους κώδικες. «Είναι πολύ καλό και παράξενο, πολύ παράξενο έργο» μου έγνεψε κάποτε χαμηλόφωνα ο μεγάλος Ισπανός γλύπτης Juan Munoz – που χάθηκε πρόωρα - κοιτάζοντας επίμονα τον «Ευαγγελισμό» του Χαραλαμπίδη στα χέρια μου.. «Χρειάζομαι όμως χρόνο για να μπω μέσα σ’ αυτό το έργο» πρόσθεσε.. Είχαμε κανονίσει συνέντευξη και καθώς γνωριζόμαστε από παλιότερα του είχα πάει να δει αυτό το ωραίο χαρακτικό μαζί με κάποια άλλα έργα Ελλήνων καλλιτεχνών.. Πράγματι, πρόκειται για ένα έργο εμβληματικό, όσο κι αινιγματικό, τυλιγμένο με μια περίεργη μεταφυσική αύρα που προκαλεί σε στοχασμό.
Έχει μια τρυφερότητα, αλλά κι αυτό, όπως άλλα έργα του Χαραλαμπίδη κρύβει πολλές παραπλανήσεις και μυστικά. Μετά την πρώτη αόριστη γοητεία του, σύντομα συνειδητοποιείς πως "κάτι σοβαρότερο συμβαίνει εδώ".. Δεν πρόκειται καθόλου για μια ευχάριστη ή ανέξοδη πόζα μορφών η μια νεκρή τυπολογία όπως μας συνήθιζαν οι παλαιοί Ευαγγελισμοί (πλην του τελευταίου του El Greco) αν και θυμίζει επιρροές απο την στατικότητα των Ευαγγελισμών του Pierro Della Francesca και την λιτότητα του παρακάτω Ευαγγελισμού του Fra Angelico, ενός Fresco στην εκκλησία του Αγίου Μάρκου στην Φλωρεντία.
Παρ΄όλες τις ενδεχόμενες αναφορές πρόκειται ωστόσο για ένα σύγχρονο, ευφυές, απερίσπαστο και σαφώς καινοτόμο βλέμμα... Που μοιράζει συμβολικούς ρόλους, φοράει μάσκες, δραματουργεί με ιδιοπάθεια, ανατρέπει καθιερωμένες λογικές, κοινολογεί μυστικά ή αντίθετα προβαίνει σε συνειδητές αποκρύψεις ως παρακαταθήκη για το μέλλον! O Ευαγγελισμός του Χαραλαμπίδη, που φιλοτέχνησε πριν πολλά χρόνια, σπάει κάθε όριο εικονολογίας του διαχρονικού αυτού θέματος κι ανοίγει ένα καινοτόμο κεφάλαιο, έναν άλλο κώδικα επικοινωνίας.
Close up. Ας παρατηρήσουμε τον Ευαγγελισμό του Χαραλαμπίδη από κοντά.. για να δούμε καταρχήν τι προσπαθεί να μας δείξει ο ζωγράφος..
Μια κοπέλα,ανασηκωμένη σ' ένα λιτό κρεβάτι, φωτίζει μ' ένα σπίρτο ένα ορεινό, αμφιθεατρικό χωριό της Κύπρου που έχει “απιθωθεί” μ΄ έναν μαγικό τρόπο σ΄ ένα τεράστιο σεντόνι. Η γυναίκα είναι μια καθημερινή γυναίκα και καθόλου ωραιοποιημένη όπως μας έχουν συνηθίσει οι συνήθεις αναπαραστάσεις της Παρθένου. Η πόλη που κοιτάζει η γυναίκα είναι η γενέθλια πόλη της..
Ο Αρχάγγελος, δεξιά, ( που αντί για φτερά φέρει ένα ταξιδιωτικό σακίδιο στην πλάτη ) της προτάσσει έναν αναμμένο φακό ομίχλης... Εμφανίζεται πάνω σε ένα συννεφάκι κι ενώ κουβαλάει το φώς ο ίδιος έχει δεμένα μάτια και δεν βλέπει!.
Αριστερά μια καρέκλα καφενείου μ' ένα σπιτάκι από πάνω και μια μικρή γατούλα, παραστέκει ως μάρτυρας της σκηνής (ένας βουβός ηθοποιός) ενώ ένα σχοινί συνδέει την καρέκλα με το σεντόνι που κουβαλάει την πόλη... Ο τίτλος του έργου "Flaunt your sexuality" (επέδειξε την σεξουαλικότητά σου) κάνει μια πρώτη, φροϋδική εισαγωγή στο έργο..
Η χαρακτική εικόνα πλαισιώνεται με μια ατμόσφαιρα μεταφυσικής παραδοξότητας παρόμοιας με των έργων του Max Ernst αν και διατηρεί την γαλήνη της βυζαντινής μυστικής εικόνας. Η παράσταση, αρχίζει να ανασαλεύει ωστόσο ενόσω αφουγκράζεσαι το έργο...
Το ιερό τρίγωνο κι η Ύβρις. Το ισοσκελές "ιερό τρίγωνο" της σύνθεσης (αλληγορία του θείου στην Αναγέννηση) οδηγεί στην κορυφή, στο όρος που φιλοξενεί το προστατευμένο χωριό, που δεσπόζει στην εικόνα. Είναι το εγκλωβισμένο χωριό Πενταδάκτυλος, σύμβολο της Κατοχής στην Κύπρο.
Σ' αυτό το μέρος, οι Τούρκοι έχουν απλώσει προκλητικά την μεγαλύτερη σημαία του κόσμου. Το όρος, παραπέμπει επίσης στην περιβόητη δράση "Θέλω να δω τα βουνά μου" του Beuys αλλά και στην έννοια του Νόστου. Tόσο η “Παρθένος” όσο κι ο “άγγελος” φωτίζουν μαζί το χωριό..
Κοιτάζοντας κανείς προσεκτικά διαπιστώνει πως το χωριό «εγκυμονείται» στο σεντόνι το οποίο έχει το σχήμα μήτρας. Ο νόστος και η μνήμη συμβολίζονται εδώ με το δέσιμο του σχοινιού - ομφάλιου λώρου με την μήτρα-σεντόνι.
Ο τρόπος που ο ομφάλιος λώρος έχει τυλιχτεί στην καρέκλα θυμίζει τον μοχλό των πηγαδιών. Η λαϊκή καρέκλα συμβολίζει το υπομόχλιο της μνήμης. Όταν η μνήμη «ξυπνήσει» θα τραβήξει το σχοινί του «ομφάλιου λώρου» και η εικόνα θα «ανατραπεί» συμβολικά καθώς θα έρθει η Απελευθέρωση! Πρός το παρόν κάθεται εκεί ήσυχα ένα σπιτάκι και μαζί μια σπιτόγατα..
Φροϋδική ανάλυση. Θα μπορούσε βέβαια κανείς να δεί κι ένα φρουδικότερο επίπεδο..Το βουνό θα μπορούσε να είναι φαλλικό σύμβολο ειδικά τοποθετημένο στο σεντόνι-μήτρα και καθώς πρόκειται για εικόνα Ευαγγελισμού μιας Παρθένου βλέπει εδώ κανείς και μια πιο σαρδόνια εκδοχή του τι ρόλο ενδέχεται να παίζει ο Άγγελος στον συγκεκριμένο Ευαγγελισμό!
Η όλη εικόνα στηρίζεται φυσικά στην κλασσική συμβολιστική χρήση των ιερών τριγώνων, όπως γινόταν σε όλες τις εποχές αφού το τρίγωνο συμβολίζει ως γνωστόν το πνεύμα. Εδώ το τρίγωνο έχει αιχμή το όρος, το οποίο και πάλι συμβολίζει την πνευματική προσπάθεια. Αρκεί να φέρουμε στον νού μας στον λόφο της Σταύρωσης, το όρος της Γεσθημανής, το όρος όπου ο Σίσσυφος ανεβάζει την πέτρα και ξανακυλάει και την ξαναανεβάζει κλπ..
Το άρωμα του Beuys. Ο Άγγελος, πάλι, ως νομάς φέρει ένα σακίδιο, σαν εκείνο του Beuys που κουβαλούσε πάντοτε μαζί του, συμβολίζοντας το άχθος του πόνου (ο φέρων τας αμαρτίας του κόσμου). Εδώ φαίνεται καθαρά το σακίδιο του και η μαγκούρα του..
Το σακίδιο, που στο μνημόσυνο-performance για τον Maciunas, τον ιδρυτή του Fluxus, φόραγε ο Beuys “για να τον εμποδίζει καθώς έπαιζε πιάνο”.. Απέναντί του καθόταν κι έπαιζε πιάνο επίσης ο Nam June Paik..
O Άγγελος του Χαραλαμπίδη παρουσιάζεται με δυο μικρά φτερά στο κεφάλι, ως περιπλανώμενος Ερμής. Παράπλευρη αναφορά γίνεται και στον Περιπλανώμενο Ιουδαίο, από τον οποίο εμπνεύστηκε ένα έργο του ο Courbet. Ο άγγελος αντίθετα από τους αέρινους, ανάλαφρους αγγέλους των Ευαγγελισμών όπου ανεμίζουν τα φορέματά τους είναι βαρυφορτωμένος..Βαρυφορτωμένος μνήμες; 
Ένας νομάς, έκπατρις; Ναί..Κουβαλάει ακόμα και μινιατούρα από το σπίτι του! Ο Άγγελος είναι ο ίδιος ο καλλιτέχνης.. έκπατρις κι αυτός..
Παρατηρώντας ακόμη καλύτερα, διαπιστώνει κανείς, ότι ο Αγγελος είναι η ίδια μορφή με την Παρθένο! Πρόκειται στην ουσία για μια ταυτοπροσωπία ή καλύτερα για αυτό που με ψυχολογικούς όρους ονομάζουμε «μετατόπιση» ρόλων του ίδιου προσώπου. Της προτείνει έναν φανό ομίχλης παραινώντας την να εκφράσει έκδηλα την σεξουαλικότητά της, αντί να φωτίζει ντροπαλά, στην μνήμη της, το χωριό που νοσταλγεί.
Ο Άγγελος ως ο αρσενικός animus της γυναίκας την καλεί στην ουσία σε μια στάση αναίρεσης της παθητικής της στάσης και σε ανάληψη δράσης. Μοιάζει με την αιφνιδιαστική εισβολή ενός αντάρτη, με περιβολή εκστρατείας που αιφνιδιάζει την «Παρθένο» με την σχεδόν punk υπόστασή του. Τον κρίνο έχει υποκαταστήσει ο φανός.
Σε μια μεταγενέστερη εκδοχή ο άγγελος έχει δεμένα τα μάτια. Έτσι το έργο αποκτά πλέον ένα νέο σημείο-διελκυστίνδα, την τραγική διάσταση ενός ώριμου Αγγέλου-Οιδίποδα που μεταφέρει το μονάκριβο φως, εκείνο ακριβώς που στερείται ή πάλι ο άγγελος Οιδίποδας στην πραγματικότητα δεν γνωρίζει! Έν είδε ότι ουδέν οίδε! .Σ’ αυτήν την εκδοχή ο Ευαγγελισμός αποκτά μια σαφέστερη υπαρξιακή υπόσταση που μιλάει πλέον για την "φώτιση" της ύπαρξης και την έγερση της συνείδησης.
Η εικόνα πλουτίζει απ΄ την φτώχεια της..Αλλά και πάλι, ενώ το έργο αγγίζει το νόημα του υψηλού, καμουφλάρεται με το ένδυμα μιας αλλοτινής arte povera, αλλά και του καρτούν, μιας δηλαδή "χαμηλότερης" κουλτούρας, προορισμένης για μαζική κατανάλωση.. Άλλωστε το τύπωμα του έργου σε χαρτί και το μοίρασμά του όπως έγινε μεταγενέστερα, μπορεί να παραπέμπει στο μοίρασμα προκηρύξεων στον λαό που την εποχή του πολύγραφου διέθεταν συχνά και απλές χαρακτικές φιγούρες.. Η ανατύπωση πάλι σε μεγάλο πανό που μπορεί να ιδωθεί και ως σημαία, επαναλαμβάνει το κεντρικό θέμα (την τυλιγμένη πόλη σ΄ ένα σεντόνι) στην πραγματικότητα αυτήν την φορά..
Η εικόνα πλουτίζει απ’ την φτώχεια της, αρκείται στην ισορροπία του χρεώδους.... Γι΄ άλλη μια φορά ο Χαραλαμπίδης με την εξαιρετική του ιδιοφυία, απαντάει, ανεβάζοντας το επίπεδο της αντιπαράθεσης, ανεβάζοντας το επίπεδο του διαλόγου. Μετατρέπει την λιθογραφία σε γιγαντοαφίσσα δρόμου που με το κλασσικίζoν ύφος της σαρκάζει τις δήθεν αβανγκαρντίστικες διαφημιστικές επιφοιτήσεις στυλ Benetton. Αλλά πάνω απ΄ όλα, λές κι από πρόκληση της μοίρας η «σημαία» του Ευαγγελισμού του Χαραλαμπίδη, βρίσκεται εκεί, στην Κύπρο αναρτημένη για να υπενθυμίζει με άσβεστο τρόπο την μακρόχρονη Ύβρη, τον Μεγάλο Νόστο της Πατρίδας αλλά και της ψυχής.. Ως όφειλε..
* http://www.whitehousebiennial.com/home
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου