*** Γιατί ο Joseph Beuys επιστρέφει ξανά στην επικαιρότητα; **********

"... just as you have come to me, because of what I've made, and we can talk about it ... “ Beuys ”                                                                               Της Βασιλίκας Σαριλάκη Πριν λίγες μέρες εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Μόσχας, η πρώτη μεγάλη αναδρομική του Beuys στην Ρωσία και θα διαρκέσει μέχρι τις 18 Νοεμβρίου. Η έκθεση Appeal for an Alternative γίνεται στα πλαίσια του έτους της Γερμανίας στην Ρωσία (2012/13) και εξερευνά την έννοια του “εναλλακτικού” στην ζωή και το έργο του ιδιοφυούς αυτού καλλιτέχνη που επηρέασε καταλυτικά την σύγχρονη Τέχνη.. Ειρωνεία της τύχης σκέφτηκα..34 χρόνια ακριβώς πριν, στο ομότιτλο μανιφέστο του* ο Beuys μιλούσε για την καταστροφική τάση της Γερμανίας κι έκανε έκκληση στην Κεντρική Ευρώπη να σεβαστεί επιτέλους τον Νότο. Πριν αναρωτηθούμε –έλεγε- “τι να κάνουμε”, χρειαζόμαστε να δούμε “Πως πρέπει να σκεφτόμαστε”.. Τί επίκαιρη συμβουλή για κάποιους Γερμανούς ηγέτες που πάνε να διαλύσουν την Ευρωζώνη αντί να ενισχύουν την συνεργασία των λαών.. Μιλούσε ακόμα για την οικονομική και οικολογική κρίση, την ανάγκη υιοθέτησης άλλου προτύπου πλην του καπιταλισμού και του τότε κομμουνισμού αλλά και την κρίση Νοήματος στους νέους.. Η βασική αιτία της κρίσης προσέθετε είναι η διαπλοκή Χρήματος και Κράτους.. Σαν να μην πέρασε μια μέρα!                Joseph Beuys instaling "The Pack" in the Moderna Museet, Stockholm 1971                  Τελικά αναρωτιέται κανείς:Τι ήταν ο σημαντικότερος μεταπολεμικός καλλιτέχνης της Ευρώπης; Ένας πολιτικός προφήτης;Ένας θαυματοποιός της σύγχρονης τέχνης ή ένας τσαρλατάνος όπως έγραψαν κάποτε γι’ αυτόν αμερικανοί κριτικοί; Ένας μποξέρ "για την άμεση δημοκρατία", ή ένας στυλίτης; Γιατί έκανε τέχνη με νεκρούς λαγούς και κογιότ; Τι εννοούσε λέγοντας πως "όλοι οι άνθρωποι είναι καλλιτέχνες; Θα μπορούσα να γράψω απεριόριστα κείμενα για τον Beuys. Αυτή είναι μια εισαγωγή..Ο άνθρωπος αυτός είναι μια εποποιία τέχνης από μόνος του.. Μια υγρασία ομίχλης πλανάται γύρω από το έργο του Joseph Beuys. Ο μύθος της ζωής του, η αντισυμβατική του τέχνη, η πολιτική δράση κι οι μεταφυσικές απόψεις του γέννησαν κόντρες αλλά και πάθη. Mερικοί τον χαρακτήρισαν « σαμάνο». Που με τελετουργικές χειρονομίες προσπάθησε να εξιλεώσει το κακό.. Να το σκορπίσει στον άνεμο.. Τα κατάφερε; Είναι δύσκολο να τον φανταστεί κανείς σήμερα, να κάνει τον στυλίτη για 24 ώρες σε μια γκαλερί. Να πλένει τα πόδια των θεατών. Να παίζει μποξ "για την άμεση δημοκρατία" ή να φυτεύει μαζί με άλλους 7.000 βελανιδιές στα πλαίσια της "κοινωνικής γλυπτικής" του. Ν' απαγγέλλει τραγωδία σαν θέατρο του παραλόγου. Να διδάσκει επί οχτάωρα μια ανθρωποσοφική πραγματεία περί τέχνης στους απορημένους θεατές. Και ν' αναρωτιέται υπαινικτικά σε μια δράση του "Πως μπορείς να εξηγήσεις σ' έναν νεκρό λαγό το νόημα της τέχνης;". Ο μοντερνισμός όμως  τα λάτρεψε όλα αυτά.. Το ίδιο κι η Ιστορία Τέχνης. Joseph Beuys (left) and Abraham David Christian boxing at Documenta V, in Kassel, Germany, Oct. 8, 1972 Ο Beuys προσπάθησε να θεραπεύσει - όπως έλεγε - το "κοινωνικό σώμα" από τις πληγές. Από το ηθικό τραύμα ενός ανηλεή αιώνα που παρήγαγε 2 παγκόσμιους πολέμους. Μ' ένα φευγάτο βλέμμα που συνόδευε πάντα την ντελικάτη του φυσιογνωμία ανέλαβε να ενσαρκώσει ο ίδιος, με το σώμα του, μια "κινητή δημιουργία". Στάθηκε ευγνώμων στην καθημερινότητα που ο φίλος του, μουσικός John Cage ονόμασε "Θέατρο της ζωής". Σ' αυτό το θέατρο έπαιξε πολλές πράξεις. Joseph Beuys, 100 Frontal Views, 1980, Collection of the National Gallery of Canada  Γεννήθηκε από "μια πληγή κλεισμένη με λευκοπλάστη" όπως γράφει στην βιογραφία του. Στην αρχή ήθελε να γίνει γιατρός. Αλλά ο πόλεμος τον κατέταξε πιλότο ενός βομβαρδιστικού αεροπλάνου στο μέτωπο της Ρωσίας. Το αεροπλάνο έπεσε. Αναίσθητο, θαμμένο στο χιόνι, με το κεφάλι τσακισμένο τον βρήκαν κάποιοι Τάταροι. Τον γιάτρεψαν αλείφοντάς του τις πληγές με λίπος. Τον ζέσταναν τυλίγοντάς τον σε τσόχα. Τα υλικά αυτά θα γίνουν αργότερα ορόσημα στα έργα του. Μαζί με άλλα "φτωχά" υλικά, οργανικές ύλες, ζώα κι ενέργεια. Ο πόλεμος του κόστισε 5 τραυματισμούς, 9 μήνες σε στρατόπεδο αιχμαλώτων, τον θάνατο του καλύτερου φίλου του, τον βομβαρδισμό του σπιτιού του και πολλές ενοχές. Η κατάθλιψη θα αποτελέσει το πένθος του για την ηθική κατάπτωση του πολιτισμού. Στο επόμενο βήμα θ' αναζητήσει μ' όλες τους τις δυνάμεις μια Επανάσταση. Μια διαφορετική θεώρηση του ρόλου, της τέχνης, της κοινωνίας, της ζωής. Θα επιστρατεύσει την "ανθρωπολογική" του τέχνη για την θεραπεία των κοινωνικών πληγών. Θα επιχειρήσει να μεταμορφώσει την συνείδηση των θεατών με αλληγορικές δράσεις - σοκ. Η μυθολογία, τα ανιμιστικά σύμβολα, η αλχημεία, οι σαμανιστικές τελετουργίες, η βοτανολογία, οικολογικές και θεοσοφικές αντιλήψεις θα ζυμωθούν σ' ένα ιδιόμορφο κώδικα έκφρασης. Με πάθος θα επιδοθεί στην "κάθαρση". Υλικά του θα γίνουν ακόμη και οι ήχοι, οι λέξεις. Joseph Beuys, «Speech made during live satellite telecast of opening of documenta 6», 1977  Ο Beuys διοργάνωσε αυτήν την εκπομπή - δράση  για την  6η Documenta  στις 24 Ιουνίου 1977. Σε αντίθεση με τους άλλους συναδέλφους του καλλιτέχνες, των οποίων το έργο συνδεόταν με μέσα ενημέρωσης, ο Beuys περιορίστηκε στην παρακάτω ζωντανή, δεκάλεπτη ομιλία χωρίς σημειώσεις μπροστά στην τηλεοπτική κάμερα. «Κυρίες και Κύριοι, Αγαπητά παιδιά! Μόλις είδατε τον Βούδα (ο Beuys αναφέρεται εδώ, στην video performance του Nam Nam June Paik «Βούδας»). Τι θα μπορούσε να μας πει ένας φίλος του Θεού και της ανθρωπότητας, μια ανθρώπινη ύπαρξη με τόση αξιοπρέπεια, για την τέχνη; Θα μας έλεγε πως η τέχνη πρέπει να απελευθερώσει τον εαυτό της από οτιδήποτε την παρεμποδίζει σήμερα, πως η τέχνη υποφέρει από αυτό το εμπόδιο, ότι η ανθρωπότητα επίσης υποφέρει, αλλά και το μέλλον της ανθρωπότητας υποφέρει από αυτό το εμπόδιο. Θα μας έλεγε πως η τέχνη θα πρέπει να απελευθερώσει κάτι που θα μπορούσε να αποτελέσει μια νέα μορφή τέχνης. Θα έλεγα πως αυτό το κάτι είναι η κοινωνική γλυπτική, το έργο τέχνης, μιας τέχνης που δεν θα αναφέρεται πλέον αποκλειστικά στον κόσμο της σύγχρονης τέχνης, στον καλλιτέχνη, αλλά θα αντιλαμβάνεται την έννοια της τέχνης, ως μια έννοια που αφορά τον καθένα μας και συνδέεται με το σημαντικό ερώτημα και το πρόβλημα του κοινωνικού οργανισμού στον οποίο ζουν οι άνθρωποι.                                                              Joseph Beuys, Capri Battery, 1985  Χωρίς αμφιβολία, μια τέτοια σηματοδότηση της τέχνης δεν θα αναφερόταν  πλέον αποκλειστικά στους ειδικούς, μέσα στον σύγχρονο κόσμο της τέχνης, αλλά θα επεκτεινόταν σε ολόκληρο το έργο της ανθρωπότητας.- Η αναφορά στο σύνολο του έργου της ανθρωπότητας σημαίνει πως η τέχνη πρέπει να συνδεθεί με όλους εκείνους τους τομείς στους οποίους, θα μπορεί ο καθένας, με μια ελεύθερη απόφαση, να προβεί σε δημιουργικές μορφές έκφρασης, μιας δυναμικής ανθρώπινης αρετής, που θα οδηγήσει σε μια μελλοντική δομή στηριγμένη στην Ελευθερία. Γιατί  τι θα ήταν  η τέχνη χωρίς την έννοια της ελευθερίας...Ποια πράγματα θα σηματοδοτούσε η έννοια της ανθρώπινης δημιουργικότητας χωρίς την έννοια της ανθρώπινης ελευθερίας; Έτσι, λοιπόν, το θέμα σήμερα είναι να κατακτήσουμε την έννοια της κουλτούρας, μια έννοια πιο ολοκληρωμένης πνευματικότητας, από αυτή που ισχύει σήμερα.”  Η Επανάσταση είμαστε εμείς. Ο Beuys πάντα έλεγε πως το σημαντικότερο πράγμα στην ζωή του ήταν η διδασκαλία. Έτσι δεν είναι καθόλου παράξενο που αποκαλούσε "δράσεις" τόσο τα μαθήματα που έκανε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Ντύσελντορφ, όσο και τις συζητήσεις περί πολιτικής και τέχνης στο Γερμανικό κόμμα φοιτητών που ίδρυσε το '67, ακόμη και την επαφή του με τον Δαλάι Λάμα  το 1982. Το '62 θα ιδρύσει (με τους Nam June Paik και τον Μaciunas) το διεθνές ρεύμα Fluxus (Ρέον) από την φράση του Ηράκλειτου "Τα πάντα ρει". Μια αντιεγωϊστική, διεθνιστική πλατφόρμα θα συνδέσει καλλιτέχνες, φιλόσοφους και δημοσιογράφους γύρω από την άποψη "Ζωή και τέχνη είναι ένα. Καλλιτέχνες είναι όλοι όσοι ανεξαρτήτως επαγγέλματος ασκούν δημιουργική δραστηριότητα". Ο Beuys θα το πάει παραπέρα: "Η επανάσταση είμαστε εμείς, η δυνατότητα να διευρύνουμε τις αντιλήψεις μας". Οι πρώτες δράσεις του ('63) θα είναι αλλοιωμένες συνθέσεις για πιάνο. Θ' ακολουθήσει η "καρέκλα με λίπος" ('64) κι η δράση του ως στυλίτης.                                                                                                                        ‘fat chair’ by joseph beuys, 1964 Το '65 θα εξηγήσει "τους πίνακες σ' έναν νεκρό λαγό". Πασαλείβει το κεφάλι του με μέλι και φύλλα χρυσά και κάθεται σ' ένα σκαμνί κρατώντας τον λαγό στην αγκαλιά του, σαν μωρό. Ύστερα σηκώνεται, περιφέρεται από ένα μαυροπίνακα σ' άλλον ψιθυρίζοντας ακατάληπτα λόγια στον λαγό. Στις εύλογες απορίες ενός θεατή θα απαντήσει: "Το μέλι είναι μια ζωντανή ουσία, προϊόν της συνεργασίας των μελισσών. Το χρησιμοποίησα στο κεφάλι για την συμβολική αναζωογόνηση της σκέψης που πρέπει να σταματήσει να εκφράζει νεκρές απόψεις στην πολιτική και την παιδαγωγική. Ο λαγός, σύμβολο αναγέννησης κάνει εκείνο που ο άνθρωπος κάνει πνευματικά, σκάβει εσωτερικά, στη γη. Πιστεύω πως ακόμη κι ένα νεκρό ζώο μπορεί να έχει μεγαλύτερη δύναμη διορατικότητας από κάποια ανθρώπινη θέση πείσμονος λογικής". Θα ακολουθήσουν κι άλλα δρώμενα του Beuys. Σ' ένα απ' αυτά θα εισπράξει και μια γροθιά. Το '70 θα ιδρύσει μια οργάνωση "άμεσης δημοκρατίας" κι ύστερα ένα "Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Δημιουργικότητας". Το '72 θα εκδιωχθεί από καθηγητές αλλά θα δικαιωθεί μετά στα δικαστήρια. Το 1979 θα αποτελέσει ιδρυτικό μέλος του πρώτου Οικολογικού κόμματος παγκοσμίως. Των Πράσινων της Γερμανίας με το οποίο κατέβηκε ως υποψήφιος το 1980. To 1969 σε μια συνέντευξή του στο περιοδικό Artforum, ο Beuys είπε: "Το να είμαι δάσκαλος είναι το σημαντικότερο έργο που έχω κάνει."                                                                                                                                                                     February 1972 Πολλοί αναρωτήθηκαν κατά καιρούς, ποιές ήταν οι πνευματικές πηγές αυτού του χαρισματικού καλλιτέχνη που άλλαξε την ρότα της σύγχρονης τέχνης.. Πνευματικοί «μέντορες» του Beuys ήταν οι: Rudolf Steiner, Carl Jung, Novalis, Schiller, Leonardo da Vinci, James Joyce κι ο αλχημιστής θεραπευτής του 16ου αιώνα Παράκελσος. Το '74, στην Νέα Υόρκη θα κλεισθεί. για μέρες μ' ένα κογιότ σ' ένα κλουβί. Η δράση αυτή άφησε εποχή. Ονομάστηκε ειρωνικά "Μου αρέσει η Αμερική και της αρέσω". Σχολίαζε την σφαγή των Ινδιάνων, (το κογιότ είναι το ιερό τους ζώο) και συμβολικά την σφαγή στο Βιετνάμ. Φτάνοντας στο αεροδρόμιο ο Μπόυς αρνήθηκε να δει ο,οτιδήποτε στην Αμερική εκτός από το κογιότ. Έκλεισε τα μάτια, τυλίχτηκε στην τσόχα του και για να μην πατήσει αμερικανικό έδαφος, μεταφέρθηκε με φορείο ως την γκαλερί!! Απόλυτα συμβολική ενέργεια.. Εκεί τον περίμενε το άγριο κογιότ. Το ζώο θα τρεφόταν κανονικά και θ' αποπατούσε πάνω σ' εφημερίδες της Wall Street Journal, σύμβολο της αμερικανικής οικονομικής ισχύος. Τελικά κατάφερε να το εξημερώσει με τη φωνή του, τους ήχους ενός μεταλλικού τριγώνου και παιχνίδια με μια μαγκούρα. Φεύγοντας τον παρέλαβε και πάλι φορείο. Ο Beuys σκεπασμένος ολόκληρος στο φορείο φτάνοντας στο αεροδρόμιο της Ν. Υόρκης προκειμένου να μην πατήσει Αμερικανικό έδαφος. Ενοχλημένοι οι Αμερικάνοι κριτικοί τον είπαν τσαρλατάνο. Τέσσερις μήνες πριν πεθάνει ('86) έκανε στην Ιταλία την τελευταία του εγκατάσταση. Σε δυο γυάλινες βιτρίνες (συμβολικά φέρετρα) μάζεψε όλη την ιστορία του. Έβαλε μέσα την μακριά γούνα που φορούσε στην κατάληψη της Ακαδημίας του Ντύσελντορφ (όταν τον έδιωξαν από καθηγητή), το σακίδιο πλάτης του (που φορούσε ως "αλιεύς ψυχών"), ένα πέτρινο νόμισμα, κομμάτια λίπους, δύο μπαστούνια, πένσες για μετάδοση ηλεκτρισμού και μια προτομή ενός γερμανού επαναστάτη που έδρασε στην Γαλλική επανάσταση. Η προτομή απεικόνιζε ένα συμπατριώτη του που πριν απαγχονιστεί στην γκιλοτίνα είπε στο συγκεντρωμένο πλήθος "Κύριοι, κοιτάξτε προσεκτικά αυτό εδώ το κεφάλι¨ γιατί δεν θα το ξαναδείτε ποτέ!". Ο Beuys έβγαλε τελικά "λάδι από το ξύδι". Ο πόνος, ως "ύβρις" έγινε κάθαρση. Η κατάπληξη, δράση. Τέχνη και ζωή αντάλλαξαν ταυτότητες. Joseph Beuys From the action Iphigenia/Titus Andronicus, May 29-30, 1969 Experimenta 3, Frankfurt/Main, Germany Photograph by Ute Klophaus, Wuppertal Ως οραματιστής, έδρασε ενάντια στην πεισματάρικη εκείνη νοητική στάση που αποβίβασε μεν τον άνθρωπο στο φεγγάρι αλλά άφησε πίσω την ουσία του. Το ρηξικέλευθο και το ασίγαστο των δράσεών του χτυπούν διασκορπιστικά την αμηχανία μας που θέλει μόνον παγιοποιημένους ρόλους. Ο καλλιτέχνης ως ένας στεγνός επαγγελματίας, ή το έργο τέχνης ως ένα απλό προϊόν στο χρηματιστήριο δυστυχώς αποξενώνονται από την πραγματική έννοια άνθρωπος. Ο Beuys, φυτεύοντας βελανιδιές, ζήτησε μια νέα σπορά συνείδησης. Να μην καθόμαστε άναυδοι μπροστά στο σάρωμα της τεχνοκρατίας που στο όνομα της «ανάπτυξης» αφήνει πίσω της καμένη ανθρωπιά. Η προκρούστεια λογική, οι περιοριστικές ταυτίσεις ειδικά στην τέχνη είναι εμπόδια. Μόνον μια γωνιά του ανθρώπινου μυαλού μπορεί να πουλήσει έναν Βαν Γκογκ 50 εκατομμύρια δολάρια. Κι αυτό γιατί δεν ξέρει τι άλλο να τον κάνει.. Plight, 1958/1985, installation: 43 rolls of felt, piano, black table, thermometer, 310 x 890 x 1813 cm, Georges Pompidou Center, Paris Η φαινομενικά υπερβολική δραστηριότητα του Beuys που δημιούργησε πυρακτωμένες στιγμές στα μουσεία ραβδοσκοπεί τον τόνο της δικής μας δυνατότητας, για δράση αφού "όλοι οι άνθρωποι είναι καλλιτέχνες.» Η καρδιά της δημιουργίας ζητάει μόνον να μεταλαμπαδευτεί.  Joseph Beuys «Beuys und Wolfgang Feelisch» O Joseph Beuys υπογράφοντας αντίγραφα  “διαίσθησης” το 1972, μαζί με τον Wolfgang Feelisch, που εξέδωσε τα πολλαπλά. Ο Beuys μόλις είχε απολυθεί από καθηγητής γλυπτικής απο την Ακαδημία Καλών Τεχνών του Düsseldorf, επειδή είχε βάλει υπό την σκέπη του φοιτητές που η ακαδημία είχε απορρίψει. Ο Beuys απάντησε στις κατηγορίες  μπροστά από το κτίριο της Ακαδημίας, και με τα κουτιά «διαίσθησης» του συνέχισε να διαδίδει τις απόψεις του για μια νέα λειτουργία της τέχνης έξω από το θεσμικό πλαίσιο.                                                                                                                                            Joseph Beuys, The Pack, 1969                                                           We Can't Do it without the Rose.  1972                                                                                                               Ο Joseph Beuys  είχε πει επανειλημμένως, ότι η τέχνη του είχε σκοπό να ανακινήσει στους ανθρώπους μια «πνευματική αντίδραση," και πως ο ρόλος του ήταν να παράσχει «τα μέσα προκειμένου να επισημάνει ότι ο άνθρωπος είναι ένα δημιουργικό ον."   Για τον Beuys, "Η τέχνη δεν προορίζεται στο να παρέχει γνώση με άμεσο τρόπο. Αλλά παράγει βαθύτερες αντιληπτικές εμπειρίες… Η τέχνη δεν είναι εκεί για να την καταλάβουμε απλά, διαφορετικά δεν θα είχαμε καμιά ανάγκη για τέχνη” * Το πολιτικό μανιφέστο του Beuys δημοσιευμένο το 1978: http://www.thinkoutword.org/resources-4/appeal-for-an-alternative-by-joseph-beuys/                                                                  Σας ευχαριστώ για την ανάγνωση.