55th Venice Biennale: Όνειρα σύγχρονης τέχνης..

Carl Gustave Jung, The Red Book                                                                                                                                                                                                                                 Του Νίκου Ξυδάκη * Πιο σοβαρή και στοχαστική φέτος η Μπιενάλε, εκτενής όπως πάντα, με αριθμητικά ρεκόρ εθνικών συμμετοχών και καλλιτεχνών, μπορεί να θεωρηθεί οργανωτική και καλλιτεχνική επιτυχία σε μια δύσκολη εποχή όχι μόνο για την Ιταλία, αλλά για όλη την Ευρώπη. Μεγάλο μερίδιο στην επιτυχία έχει ο νεαρός καλλιτεχνικός διευθυντής, ο 39χρονος Ιταλός Μασιμιλιάνο Tζιόνι, γνωστός στην Ελλάδα από τις συνεργασίες του με το Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ και από τη στενή σχέση του με τον διάσημο καλλιτέχνη Μαουρίτσιο Κατελάν. Προσωπικά τον θεωρούσα μάλλον ποπ καταφερτζή, χειριστή δημοσίων σχέσεων, οπότε εξεπλάγην πολύ και ευχάριστα από την κεντρική έκθεση του Τζιόνι, με την οποία κατόρθωσε να προσεγγίσει το μάλλον φιλόδοξο και τεράστιο θέμα του, το «Εγκυκλοπαιδικό Παλάτι». Τιθάσευσε σε ένα εύληπτο αφήγημα 158 καλλιτέχνες, εκ των οποίων πολλοί ήσαν ερασιτέχνες, άγνωστοι, τεθνεώτες, από εθνικές παραδόσεις εκτός επίσημου κανόνος· απέφυγε τα πολλά μεγάλα ονόματα της τρέχουσας αγοράς και τα πολλά εντυπωσιακά έργα. Κατόρθωσε επίσης να προσφέρει μια πιο στοχαστική όψη της σύγχρονης τέχνης, που απαιτεί αργό διάβασμα και προσοχή στη λεπτομέρεια και στην ξεχωριστή περίπτωση κάθε καλλιτέχνη. Σε αντίθεση δηλαδή με την ταχύτητα, τον πληθωρισμό και την επιδερμικότητα μιας παγκοσμιοποιημένης ποπ που κατακλύζει μουσεία και μίντια τα τελευταία χρόνια.   Το Εγκυκλοπαιδικό Παλάτι αρχίζει με το Κόκκινο Βιβλίο του πρωτοπόρου ψυχαναλυτή Καρλ Γιουνγκ, μια σαφή υπόδειξη για ό,τι ακολουθεί: οράματα, όνειρα, φανερώσεις του υποσυνείδητου στον βιωμένο κόσμο. Η φιλοδοξία να ανασυστήσεις και να ερμηνεύσεις τον κόσμο. Πολλή ζωγραφική, λιγότερα βίντεο και εγκαταστάσεις, έμφαση στα παράδοξα, τα λησμονημένα, σε έργα που φιλοδοξούν να εξηγήσουν και να συλλάβουν την ουσία του κόσμου.   Ξεχωρίσαμε τις υπέροχες μικρογραφίες του Πακιστανού Imran Qureshi, εμπνευσμένες από την παλαιά ζωγραφική παράδοση Mughal, αλλά εδώ με θέματα από τη σύγχρονη ζωή· δυνατές ταντρικές ζωγραφιές-αναθήματα ανωνύμων προσκυνητών· μια ταινία ντοκιμαντέρ Ρώσου ζωγράφου, που  παρακολουθεί εκ γενετής τυφλούς να ζωγραφίζουν ήλιους και κύματα με τα μάτια της ψυχής. Ακόμη και ο Βέλγος Thierry de Cordier, γνωστός στο αθηναϊκό κοινό από το σκάνδαλο του Εσταυρωμένου στην έκθεση Outlook του 2004, εδώ ζωγραφίζει συμβατικά αλλά πολύ πετυχημένα: φουρτουνιασμένες θάλασσες, τοπία.   Οι εθνικές συμμετοχές φέτος έφτασαν τις 88, ρεκόρ. Μεγάλα ιστορικά παλάτσα άνοιξαν για να φιλοξενήσουν τις αποστολές κρατών που δεν έχουν δικά τους κτίρια στα Τζαρντίνι, από το Παλάτσο Τσίνι έως το Κουερίνι Σταμπάλιε (η Αστυπάλαια των Δωδεκανήσων). Όλη η πόλη ανασαίνει με τέχνη.Στα Τζαρντίνι οι παραδοσιακές δυνάμεις προσπάθησαν να κερδίσουν εντυπώσεις με πολιτικές χειρονομίες και αλληγορίες. Οι Γάλλοι αντήλλαξαν κτίρια με τους Γερμανούς, σ’ ένα εντυπωσιακό swap δηλωτικό του γαλλογερμανικού άξονα. Και οι μεν Γάλλοι αντιπροσωπεύονται από τον Αλβανό Ανρι Σάλα, με ένα ογκώδες και μάλλον πομπώδες βίντεο έργο για τον Μορίς Ραβέλ· οι δε Γερμανοί από τον Κινέζο αντικαθεστωτικό σταρ Αi WeiWei, μια Ινδή, έναν Γαλλοϊρανό και έναν Αφρικανό. Η εγκατάσταση του Κινέζου καπέλωνε τους υπόλοιπους.Πρωτοφανές μιξ εθνοτήτων και άνοιγμα των δυτικών μητροπόλεων στην περιφέρεια και τον πρώην Τρίτο Κόσμο. Η πολιτική βούληση για άνοιγμα επιβεβαιώθηκε από το βραβείο στην εθνική συμμετοχή της Αγκόλας, με τον καλλιτέχνη Edson Chagas. Δεξιά: O Edson Chagas of Angola, ποζάρει δίπλα στο βραβείο του Χρυσού λέοντα που κέρδισε ως την καλύτερη εθνική συμμετοχή στο 55η διεθνή Biennale Βενετίας φέτος.  Η Βρετανία επέλεξε τον διάσημο Jeremy Deller, ο οποίος συλλαμβάνει και παραγγέλνει, δεν ζωγραφίζει, δεν εκτελεί. Συνέλαβε μια πικρή ειρωνεία για το αυτοκρατορικό μεγαλείο, για τη βρετανική επέμβαση στο Ιράκ, και αντιπροτείνει μια ανακουφιστική επάνοδο στη μαγεία, στη γλαύκα του Μέρλιν και της Αθηνάς, υπό τους νοσταλγικούς ήχους του υπέροχου The man who sold the world, του Bowie. Aναφορά στον μύθο της Δανάης και της χρυσής βροχής του Δία, από τον γνωστό εννοιολογικό Βαντίμ Ζαχάροφ, στο ρωσικό περίπτερο, που κέρδισε τις εντυπώσεις. Τα δορυφορικά πιάτα έξω συλλέγουν πληροφορίες και μέσα ο ουρανός βρέχει χρυσά νομίσματα μόνο σε γυναίκες. Μια μεταφορά για τον σημερινό κόσμο του παγκοσμιοποιημένου χρήματος. Στο αμερικανικό περίπτερο, δαιδαλώδεις, ψυχαναγκαστικές κατασκευές της Sarah Sze, σαν σωρεύσεις μυριάδων αντικειμένων σε ιστούς αράχνης. Στο Ισραήλ, στον Καναδά, στη Δανία, σκοτάδι, θραύσματα, αγωνία. Στην Ισπανία σωροί ερειπίων. Στην Ιαπωνία πειραματικά πρότζεκτ για τον σεισμό. Στην αποβάθρα, στην είσοδο των Τζαρντίνι, η μνημονιακή Πορτογαλία στεγάζεται σε ένα πλοίο, ένα φέριμποτ από τη Λισσαβώνα, το οποίο η σταρ Joana Vasconcelos έχει μεταμορφώσει σε πλοίο φωτός και ονείρων. Πιο πέρα, στις αποβάθρες κατά μήκος της προμενάντ που οδηγεί στον Αγιο Μάρκο, κι άλλα πλοία, διόλου καλλιτεχνικά, αλλά εντυπωσιακά: τα γιοτ των VIP. Λίγο παράμερα, καθώς αποχαιρετούμε την πόλη από το βαπορέτο προς το αεροδρόμιο, ένα μπλε γιοτ με ελληνική σημαία, στο πλάι διαβάζουμε το όνομά του: ONEIRO.                                                                      «Ιστορία Μηδέν» από την Ελλάδα           Στο ελληνικό περίπτερο ο 40χρονος Στέφανος Τσιβόπουλος παρουσίασε την «Ιστορία Μηδέν», μια σύνθεση αποτελούμενη από μία εγκατάσταση και μία σπονδυλωτή ταινία σε τρία μέρη. Το έργο διερευνά πώς επιδρά το χρήμα στις ζωές των ανθρώπων, πώς τις αλλάζει, ποιες σημασίες του δίνουν οι άνθρωποι. Η εγκατάσταση περιλαμβάνει αρχειακό υλικό, εικόνες και πληροφορίες, για διάφορες μορφές χρήματος και εγχρήματων συναλλαγών. Στο πρώτο μέρος της ταινίας παρακολουθούμε έναν Αφρικανό μεταλλοσυλέκτη να περιπλανιέται στους δρόμους της νυχτερινής Αθήνας – μια ρεαλιστική αποτύπωση της υφεσιακής δυστοπίας. Καταλήγει σε μια πλουσιογειτονιά· από τον κάδο των σκουπιδιών ανασύρει μια αλλόκοτη ανθοδέσμη, φτιαγμένη από χαρτονομίσματα. Παίρνει την πολύτιμη ανθοδέσμη και παρατάει το καρότσι του. Στο δεύτερο μέρος, ένας καλλιτέχνης συλλέγει εικόνες της Αθήνας, γκράφιτι, αφίσες, νεολαία, η σοδειά του δεν τον ικανοποιεί. Καταλήγει εκεί όπου άφησε το καρότσι του την προηγούμενη νύχτα ο Αφρικανός· το παίρνει και φεύγει. Στο τρίτο μέρος, βλέπουμε ποιος άφησε την ανθοδέσμη: μια παράξενη κυρία με κιμονό. Την υποδύεται έξοχα η Ράνια Οικονομίδου: μια πάμπλουτη συλλέκτρια έργων τέχνης, η οποία ζει ανάμεσα σε γλυπτά του Πάβελ Αλτχάμερ και λευκώματα γεμάτα πεντακοσάρικα. Χαϊδεύει τα γλυπτά και τις δεσμίδες των χαρτονομισμάτων, ο νους της τρέχει αλλού, αδυνατεί να συνεννοηθεί με έμπορους τέχνης που της έχουν πουλήσει έργα. Φτιάχνει χάρτινα άνθη, οριγκάμι, με πρώτη ύλη τα χαρτονομίσματα, και κάθε πρωί πετάει στα σκουπίδια την παλιά ανθοδέσμη και την αντικαθιστά με φρέσκια. Το τρίτο μέρος είναι μια τρυφερή, οξυδερκής και αυτάρκης αφήγηση για τη σχέση χρήματος, τέχνης, ζωής. Τα λέει όλα, με οικονομία, αμεσότητα και ποιητικό τρόπο. Θα μπορούσε να είναι όλη η έκθεση. Το έργο του Τσιβόπουλου, με αφορμή την πολύπλευρη ελληνική κρίση, καταφέρνει να εκφράσει έμμορφα και περιεκτικά έναν προβληματισμό για την κατάσταση του θρυμματισμένου δυτικού ανθρώπου. Αποφεύγει την περιγραφικότητα, αν και όχι εντελώς, και επιχειρεί έναν πιο σύνθετο συλλογισμό, ταιριαστό με το συνολικό πνεύμα της φετινής Μπιενάλε, που αναζητεί βαθύτερες αξίες και νοήματα. Εν συνόλω μια παρουσία εντός συναγωνισμού. Επιμελήτρια είναι η Συραγώ Τσιάρα.                                                                                           Πολιτιστική διπλωματία Στις παράλληλες εκδηλώσεις της μεγάλης έκθεσης, το Βρετανικό Συμβούλιο σε συνεργασία με τον οργανισμό της Μπιενάλε Βενετίας, οργάνωσε ένα φόρουμ με εξαιρετικά επίκαιρο θέμα: «Η αναγκαιότητα των τεχνών και του πολιτισμού σε δύσκολους καιρούς». Συμμετείχαν άνθρωποι του πολιτισμού απ’ όλη την Ευρώπη, γραφειοκράτες, πολιτικοί, διευθυντές μουσείων, ακαδημαϊκοί, μάνατζερ. Αντάλλαξαν εμπειρίες και προτάσεις από μια Ευρώπη που αλλάζει, πιέζεται από την ύφεση και τις περικοπές των δημοσίων δαπανών, και προσπαθεί να βρει νέο βηματισμό. Κοινή πεποίθηση: ο πολιτισμός δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως πολυτέλεια, αλλά ως συνεκτική ύλη των κοινωνιών, και ως ευκαιρία για ανασυγκρότηση και ανανοηματοδότηση. Μια νέα αφήγηση για τον πολιτισμό ως δύναμη ανάπτυξης πρότεινε ο Πιερ Λουίτζι Σάκο, υπεύθυνος για τη Σιένα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, ενώ ο Κρις Ντέρκον, διευθυντής της Tate Modern, επέμεινε στη διαφύλαξη του δημόσιου χαρακτήρα των μουσείων και τη μη εμπορευματοποίηση της τέχνης. Ο πολύπειρος πολιτικός και τραπεζίτης Πάολο Μπαράτα, πρόεδρος της Μπιενάλε, επεσήμανε επίσης ότι τα δημόσια αγαθά δεν μπορούν να πωλούνται σαν εμπορεύματα και ότι η τέχνη είναι τέτοιο δημόσιο αγαθό. Η πρωτοβουλία για το πολυεθνικό φόρουμ δείχνει τη Βρετανία πολύ κινητική στο πεδίο της πολιτιστικής διπλωματίας, με υψηλής στάθμης και πολυπρόσωπη ομάδα στη Βενετία, στο μεγάλο διεθνές ραντεβού των τεχνών. * Πηγή: vlemma/