|  «Ο συνηθισμένος άνθρωπος μετανιώνει για τις αμαρτίες του, οι εκλεκτοί, για την απερισκεψία τους.» Ντούλ-Νούν Μισρί Της Βασιλίκας Σαριλάκη Τα φάγαμε μαζί ή τα φάγανε μόνοι; Φταίμε εμείς για την κρίση ή οι άλλοι; Μήπως έκαναν την κρίση τους δική μας με το ζόρι; Ποιός πρέπει να πληρώσει; Ο φτωχός κι ο άνεργος πρέπει να νοιώθουν αποτυχημένοι; O ανήμπορος συνταξιούχος πρέπει να αυτοκτονήσει από ντροπή;‘Ένα μπαλάκι ενοχών πηγαινοέρχεται συνέχεια στην Ελληνική κοινωνία.Ας εξετάσουμε λοιπόν την βία της ενοχής και πως να την αντιμετωπίσουμε..Είναι η βία απλώς και μόνον ένα εξωτερικό γεγονός; Είναι μόνο μια εξωτερική παραβίαση, μια επιβολή ή άσκηση πίεσης; Αν πιστέψουμε τον Γκαίτε που λέει πως «ότι υπάρχει μέσα, υπάρχει κι έξω», τότε η βία είναι ένα δίκοπο μαχαίρι που καμιά φορά κόβει περισσότερο προς τα μέσα παρά προς τα έξω. Η ενοχή φαίνεται ότι διαθέτει ένα ανεξάντλητο φάσμα εκδήλωσης. Από τον αδιόρατο φόβο που εκφράζεται με μια ακατανόητη ανησυχία, το αίσθημα ανεπάρκειας κι απαξίας και την αυτοκατηγορία, μέχρι την πλήρη κατάληψη από πανικό που κινητοποιείται από τον φόβο της τιμωρίας έναντι κάποιου «αμαρτήματος». Η ενοχή, σε κάθε περίπτωση είναι μια επιθετικότητα που μπορεί να φτάσει και στην αυτοκτονία.  Ο ψυχολογικός και κοινωνιολογικός όρος της περιβόητης απόκλισης μαρτυράει-άθελά του- ότι οποιοσδήποτε τολμήσει να σταθεί ανυπάκουος στον κανόνα, τα πρότυπα και τον άγραφο ηθικό κώδικα θα εισπράξει το τίμημα της «ύβρεως» με τον αποκλεισμό του. Τρέχουν λοιπόν όλοι να εξυπηρετήσουν τον κανόνα, δηλαδή, ότι η κοινωνία όρισε γι΄ αυτούς, εσωτερικεύοντας χωρίς δεύτερη σκέψη τα πρότυπά της. Του αποδοτικού, παραγωγικού κι «επιτυχημένου» επαγγελματία, με image, με μετοχές, κοινωνική αναγνώριση, άξια παιδιά και σύζυγο, ερωμένες και χόμπι. Εννοείται πως οι φτωχοί, άνεργοι, ξένοι, επαρχιώτες, άσχημοι και παχουλοί εξαιρούνται δι’ ορισμού..
Ο πιεστικός αυτός προσδιορισμός, που αγγίζει τα όρια του ρατσισμού, και η συνεχής, αγωνιώδης προσπάθεια για επίτευξη των «στόχων» κάνει πολλούς ανθρώπους σήμερα να ζουν υπό ένα καθεστώς συνεχών ενοχών καθώς δεν τα καταφέρνουν να αγγίξουν το ανέφικτο. Αποτέλεσμα είναι μια «κρυφή» καταθλιπτική κατάσταση που έχει πάρει διαστάσεις συλλογικής μάστιγας στην Δυτική Ευρώπη. Στην Ελλάδα η κατάσταση γίνεται ολοένα και πιο αφόρητη καθώς οι αυτοκτονίες αυξάνονται συνεχώς την στιγμή που αυξάνουν συνεχώς οι άστεγοι και οι άνεργοι.. 
Η επαναλαμβανόμενη εικόνα των «νέων, ωραίων, επιτυχημένων, ευκατάστατων κι ανέμελων ανθρώπων» που προβάλλουν τα media, κι ο επιταχυνόμενος ρυθμός ζωής δυσκολεύουν περισσότερο την κατάσταση. Μην ξεχνάμε άλλωστε, ότι η λέξη βιασύνη προέρχεται από την λέξη βία. Μην τσιμπάτε. Προϋποθέτει πολύ καταπίεση, ανταγωνισμό και βία η κατά τα φαινόμενα επιτυχία, εάν έτσι την αξιολογήσει φυσικά κανείς..Γιατί ένας άνθρωπος θεωρείται αίφνης επιτυχημένος όταν έχει λεφτά αλλά αποτυχημένος όταν δεν έχει; Αυτά τα παιδιά που ζητιανεύουν μια μπουκιά ψωμί θεωρούνται αποτυχημένα; Ποιός θα τολμούσε να τα κατηγορήσει ή να κατηγορήσει τους γονείς τους;; Άρα; Μήπως φταίει το σύστημα κι όχι εμείς που εισπράττουμε όλες τις ενοχές; Πρόκειται δηλαδή για την κρίση τους που έγινε κρίση μας; Μήπως να αλλάζαμε επιτέλους σύστημα αξιών , διακυβέρνησης και πολιτικών επιλογών;  
Έτσι λοιπόν θα λέγαμε, μην πυροβολείτε τον φαινομενικά κατηγορούμενο. Σκεφθείτε πρώτα καλά. Και μετά αποφασίστε.. Αλλά ας περάσουμε στο διακύβευμα..Τι μπορεί να γίνει για να σπάσει ο φαύλος κύκλος, να γλιτώσει κανείς από το ύπουλο σαράκι της ενοχής; Κατ’ αρχήν χρειάζεται να κινητοποιήσουμε την λειτουργία μιας ψύχραιμης διάκρισης. Οι ενοχές συχνά, δεν είναι παρά ένα μπαλάκι, που πετάει ο ένας στον άλλο και σκάει σ’ όποιου τα χέρια καταλήξει. Είναι ένα παιχνίδι του «ποιος τελικά φταίει». Αν για παράδειγμα ένας γονιός νοιώθει ενοχές που δεν πέτυχε επαγγελματικά στην ζωή του, είναι πολύ πιθανόν να ψυχαναγκάσει το παιδί του «να πετύχει» και να το φορτώσει ενοχές που δεν του ανήκουν. Το ίδιο μπορεί κάλλιστα να συμβεί και με την κοινωνία. Επειδή για παράδειγμα το κράτος είναι ένας απρόσωπος θεσμός, κι η ενοχή έχει την τάση πάντοτε να προσωποποιείται, συχνά οι άνεργοι παρακάμπτουν το γεγονός πως η πολιτεία είναι η κύρια υπεύθυνη για την ανεργία και νοιώθουν αυτοί οι κύριοι ένοχοι που δεν μπορούν να βρουν δουλειά. Αυτό είναι τεράστιο λάθος που πρέπει να προσέξουμε γιατί συχνά η ενοχή δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα από τα πραγματικά.. 
Συχνά, επίσης, έχουμε ένα παρεξηγημένο αίσθημα ευθύνης ως προς τα πράγματα. Πιστεύουμε πως μπορούμε να ελέγξουμε απόλυτα τον εαυτό μας, την συμπεριφορά μας το περιβάλλον, ακόμη και την μοίρα. Τείνουμε να ξεχνάμε πως πολλά πράγματα ξεφεύγουν από την σφαίρα επιρροής μας ή τις δυνατότητές μας. Το θέμα είναι λοιπόν, ποιο είναι πραγματικά ποσοστό της ευθύνης που μας ανήκει, (αν μας ανήκει) και πως μπορούμε να την διαχειριστούμε προς το καλύτερο. Καλό είναι πάντως να γνωρίζουμε, πως όταν κάποιος μας δημιουργεί ενοχές για κάτι, μας ασκεί ύπουλη βία, είτε γιατί είναι ανασφαλής και δεν τολμάει να ζητήσει κάτι ευθέως και να το διαπραγματευτεί, είτε γιατί θέλει να μας ασκήσει πίεση προσπαθώντας να μας ελέγξει. Τό ίδιο ισχύει και για το κράτος που ενώ θα έπρεπε να αναλάβει τις ευθύνες του είτε αδιαφορεί, είτε τις μεταθέτει σε εμάς, με την γνωστή φράση του Πάγκαλου..Ωστόσο ακόμη κι αν υπάρχει συνενοχή σε μερίδα του εκλογικού σώματος που είναι ασφαλώς συνένοχο στην εξαγορά ψήφου και το πελατειακό κράτος, ο κος Πάγκαλος δεν εξήγησε γιατί θα πρέπει να πληρώσουν την νύφη και όσοι εκ των δημοσίων υπαλλήλων δεν εξαγοράστηκαν , όπως επίσης κι όλος ο ιδιωτικός τομέας για τον οποίον καμμία συντεχνία δεν κόπτεται.. 
Ο Θεός-Τιμωρός. Η έννοια του κακού και του καλού ως γνωστόν προϋποθέτει την έννοια της τιμωρίας. Κι όλοι οι ηθικοί κώδικες –που στηρίχθηκαν κυρίαρχα στην θρησκεία- προσδιορίζουν σαφώς τις ποινές της εκάστοτε «παρέκκλισης» από το θεωρούμενο καλό κι ενάρετο. Από το εκδικητικό κι απειλητικό Ταλμούδ των Εβραίων, ως την αυστηρή προτεσταντική ηθική, τον πουριτανικό καθολικισμό, την ορθοδοξία και το Ισλάμ. «Όπου κι αν συναντήσουμε μια ηθική, -λέει ο Νίτσε- συναντάμε και μια ιεραρχική κατάταξη που υπηρετεί πάντα τις ανάγκες μιας κοινότητας και αγέλης. Η ηθική μαθαίνει στο άτομο πώς να εξυπηρετεί το αγελαίο ένστικτο.»  Προχωρώντας προσθέτει ,πως ο φόβος της απομόνωσης εμποδίζει ακόμη και τους πιο δυνατούς ανθρώπους να «πάνε ενάντια στα χρηστά ήθη».Ωστόσο, γι’ αυτόν η ενοχή ανήκει στην ψυχολογία του ζώου κι είναι ενάντιος στην μεταμέλεια. Λέει χαρακτηριστικά. «Ο στοχαστής βλέπει τις πράξεις του σαν έρευνες κι ερωτήσεις. Σαν απόπειρες για να διασαφηνίσει κάτι. Η επιτυχία κι η αποτυχία είναι γι’ αυτόν πριν απ’ όλα απαντήσεις. Το να θυμώνει ή να μετανιώνει γιατί κάτι πήγε στραβά, ας το αφήσει σ’ εκείνους που ενεργούν μόνο επειδή κάποιοι άλλοι τους διέταξαν και τώρα πρέπει να περιμένουν ξυλιές, αν ο ελεήμων αφέντης τους δεν ικανοποιηθεί με το αποτέλεσμά τους.» Ο Νίτσε δεν δέχεται να τιμωρήσει τον εαυτό του ως αμαρτωλό, μπορεί όμως να μάθει από την «απερισκεψία του», αναλαμβάνοντας την ευθύνη των πράξεών του. Nietzsche
Αποενοχοποίηση. Πολλά ρεύματα σκέψης, ψυχοθεραπείας και κινήματα φώναξαν στον 20ό αιώνα αυτή την μαγική λέξη. Ο Freud επεχείρησε ουσιαστικά, μια μετάθεση της ενήλικης ενοχής στα παιδικά τραύματα και την σεξουαλικότητα, ο Adler την απομυθοποίηση των παιχνιδιών δύναμης, ο Jung έκανε κριτική στην φροϋδική θεωρία της απώθησης με το ακόλουθο, εύλογο επιχείρημα. « Η θεωρία αυτή φαίνεται να υποστηρίζει πως υπάρχουν –λες κι είναι αλήθεια- μόνον υπερηθικοί άνθρωποι που απωθούν την ανήθικη κι ενστικτώδη φύση τους. Αν αυτό αλήθευε, τότε ο ανήθικος που ζει μια ασυγκράτητη, ενστικτώδη ζωή θα ήταν απρόσβλητος από νευρώσεις, κάτι που δεν ισχύει.» Ο ίδιος ο Jung, προσπάθησε να αποκαλύψει στους ανθρώπους την άγνωστη, «αρνητική», σκιώδη πλευρά της φύσης τους, ωθώντας στην αναγνώρισή της, ώστε να σταματήσει η ενοχή, κι η μετάθεση της βίας και της αδικίας στους άλλους. Η αποενοχοποίηση φτάνει στο κρεσέντο της την επαναστατική εποχή των σίξτυς. Οι χίππυς κι οι οπαδοί του Μάη του ΄68 φωνάζουν «σκοτώστε τον μπάτσο που κρύβετε μέσα σας». Στο ίδιο κλίμα. το ’72, οι Deleuze-Quattari δημοσιεύουν τον Αντι-Οιδίποδα, αποενοχοποίησαν την τρέλα, ρίχνοντας ευθύνες στον καπιταλιστικό καταναγκασμό, κάτι που επιβράβευσε κι ο αντιψυχίατρος David Cooper. Με την ύφεση των κινημάτων σήμερα, η ενοχή επέστρεψε, δυστυχώς στην εξατομικευμένη της εκδοχή και τις ανάλογες θεραπευτικές της προσεγγίσεις. Τα επιδέξια μέσα. Σε πρόσφατη συνέντευξή του στο περιοδικό «Tricycle» ο βουδιστής Kongtrul Rinpoche λέει πως το σημαντικότερο πράγμα που έχουν ανάγκη να καταλάβουν οι δυτικοί μαθητές του είναι πώς να αντιμετωπίσουν τις ενοχές.  « Οι ενοχές αντιμετωπίζονται όταν κατανοήσουμε πως η πρωταρχική φύση του νου είναι αθώα. Οτιδήποτε βλαβερό κάνουμε στον εαυτό μας και τους άλλους προέρχεται από μια βαθιά ριζωμένη σύγχυση και άγνοια. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ένα σταθερό, διαρκές, ατομικό εγώ που να είναι υπεύθυνο. Υπάρχει μόνο ένα φαντασιωτικό εγώ στο οποίο είμαστε γαντζωμένοι. Οι ενοχές είναι ένα παιχνίδι αυτού του εγώ. Είναι ένα άχρηστο συναίσθημα και το μόνο που κάνουν είναι να αυξάνουν την νευρωτική μας προσκόλληση στο εγώ. Επίσης κρύβουν την τάση μας να υπεκφεύγουμε των ευθυνών μας.
Αντίθετα η μετάνοια έχει να κάνει με την ολοκληρωτική αποδοχή των περιστάσεων, μια έντιμη εσωτερική εξομολόγηση και την ανάληψη των ευθυνών μας. Είναι η λειτουργία ενός ευφυούς νου και δεν εγκλωβίζει την δράση όπως η ενοχή. Κατανοούμε τον πόνο που προκαλέσαμε στον εαυτό μας και τους άλλους, διακρίνουμε την άγνοιά μας κι αποφασίζουμε να μην το ξανακάνουμε. Η καθαρή παρατήρηση και η κατανόηση διώχνουν τα παραλυτικά συναισθήματα της ενοχής ,το «ψυχόδραμα» και τις σκέψεις και είναι απελευθερωτικά. Ο νους γίνεται πιο ευλύγιστος κι ευκίνητος γιατί η συνειδητή νοημοσύνη παίρνει τα ηνία. Έτσι μπορούμε να συγχωρέσουμε, να γίνουμε σοφότεροι και να δουλέψουμε πιο δημιουργικά με τις πράξεις μας λειτουργώντας με συμπόνια απέναντι στον εαυτό μας και τους άλλους»..  Mies Van Der Rohe |
Τελειο και ακριβεστατο!
ΑπάντησηΔιαγραφήτα σεβη μου!
Ζωη Πραποπουλου