Τέχνη στην Ευρώπη από το 1945 ως σήμερα

Αλέξιος Παπαζαχαρίας.. Καλλιτέχνης, ιστορικός τέχνης και νέος επιμελητής εκθέσεων.. συνεργάτης του καλλιτεχνικού διευθυντή του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Ντένη Ζαχαρόπουλου και του Μουσείου Άλεξ Μυλωνά.. Αντισυμβατικός, με σπουδές τέχνης στο Βέλγιο, πάντα ορεξάτος, σοβαρός όταν πρόκειται να μιλήσει για τέχνη.. Η συζήτηση μαζί του ήταν ευθύβολη..Για την τρέχουσα έκθεση στο Μακεδονικό Μουσείο που τιμά τα100 χρόνια του Συμβουλίου της Ευρώπης (έως 4 Μαίου2014), για την κακοδαιμονία στον χώρο μας, την κρίση των θεσμών, πως είδε τις πρόσφατες μπιενάλε, την Ευρωπαϊκή και Αμερικανική Τέχνη, τις ιδιαίτερες επιλογές του ως νέου επιμελητή κλπ..                                                                                                            Συνέντευξη:  Βασιλίκα Σαριλάκη  Art Noise : Ας ξεκινήσουμε αυτήν την συνέντευξη αντίστροφα.. Η τρέχουσα έκθεση όπου και εμπλέκεσαι οργανωτικά είναι η Επιθυμία για ελευθερία, τέχνη στην Ευρώπη από το 1945 ως σήμερα που γίνεται στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στα πλαίσια εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια του Συμβούλιου της Ευρώπης. Την έκθεση αυτή που ταξίδεψε σε πολλές χώρες της Ευρώπης επιμελήθηκαν μέχρι στιγμής πολύ διάσημοι επιμελητές όπως ο Henry Meyric Hughes, τέως πρόεδρος της διεθνούς AICA, (Διεθνούς Ένωσης Τεχνοκριτικών) κ. ά. Περιελάμβανε πολύ διάσημους καλλιτέχνες όπως τους Gerhard Richter, Fernard Leger, Mario Merz, Damien Hirst κλπ. Τα ερωτήματα που έθετε ήταν επίσης σημαντικά.. Το πώς λ. χ θα έπρεπε να λειτουργεί η πολιτική, το κράτος και οι θεσμοί στην κοινωνία ώστε να ζήσουμε σύμφωνα με πραγματικά ανθρώπινες αξίες..  Αλέξιος Παπαζαχαρίας: Αυτή η έκθεση ήταν σαν ένα βιβλίο χωρισμένο σε διάφορα κεφάλαια και κάθε κεφάλαιο διαπραγματευόταν μια εκδοχή/άποψη της Ευρωπαϊκής τέχνης μεταπολεμικά μέχρι τις μέρες μας και συμμετείχαν καλλιτέχνες από όλες στις χώρες που είναι μέλη στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Η έκθεση ασχολιόταν με θέματα ζωής και κατοικίας, έως μετανάστευσης, πολιτικά θέματα κλπ. Είχε δλδ έναν χαρακτήρα έντονα κοινωνιολογικό. Στην δική μας εκδοχή όπου επιμελητής είναι ο Ντένης Ζαχαρόπουλος σε συνεργασία με εμένα και την Μάρω Ψύρρα, η έκθεση καταρχάς αλλάζει τίτλο και λέγεται «Συναντήσεις ανάμεσα σε κινούμενα όρια» ενώ επίσης αλλάζει και περιεχόμενο. Art Noise : Ποιοι σημαντικοί καλλιτέχνες περιλαμβάνονται στην τρέχουσα έκθεση και πόσοι και ποιοί Έλληνες θα συμμετέχουν; Α. Π: Θα υπάρχουν πολλοί γνωστοί καλλιτέχνες και βέβαια πολλοί Έλληνες. Η λίστα είναι ατελείωτη... Από τον Francis Picabia, τον Giorgio de Chirico, τον Max Ernst, τον Man Ray, τον Henry Moore, τον Εμπειρίκο, τον Εγγονόπουλο.. και άλλους Έλληνες που δραστηριοποιήθηκαν στην Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό από το 1945 ως το 2000.   Art Noise: Υπάρχει ξέρεις πάντα το ίδιο ερώτημα στον κόσμο.. Με ποια κριτήρια επιλέγονται κάθε φορά -ιδιαίτερα σε μεγάλες εκθέσεις που εκπροσωπούν κάποιους θεσμούς- Έλληνες καλλιτέχνες. Α.Π. Στην συγκεκριμένη έκθεση, επειδή ήταν μια ιστορική έκθεση η διαμόρφωση του κριτηρίου ήταν σχετικά απλή. Επιλέχτηκαν οι Έλληνες καλλιτέχνες που την συγκεκριμένη περίοδο είχαν μια παρουσία στα διεθνή πράγματα κι έχουν συνεργαστεί με ξένους καλλιτέχνες και θεσμούς. A. N. H έκθεση του Μακεδονικού σε τι διαφέρει από την προηγούμενη «Ευρωπαϊκή» σε επίπεδο θεματικής; Α. Π. Ακριβώς το θέμα της μετακίνησης είναι αυτό που διαφοροποιεί αυτήν την έκθεση. Εμάς μας ενδιέφεραν οι μετακινήσεις των ανθρώπων. Ο Hans Hartung για παράδειγμα είναι ένας καλλιτέχνης που φεύγει από την Γερμανία και γίνεται Γάλλος. Δηλαδή κατά βάσιν μας ενδιαφέρουν τέτοια πράγματα.. Επίσης ο κος Ζαχαρόπουλος έχει επιλέξει κάποιους ανθρώπους-κλειδιά από την Ελλάδα και το Εξωτερικό όπως π. χ τον Pierre Restany που έχει έρθει πολλές φορές και στην Ελλάδα..   Α. Ν. Και που είναι μια μορφή του μοντερνισμού στην Γαλλία όσο και γενικά στην Ευρώπη και ο animateur πολλών σημαντικών ρευμάτων του 20ου αιώνα όπως π. χ οι nouveaux realists όπου συμμετείχε κι ο Κεσσανλής.. Α. Π. Ακριβώς.. Είναι μια γνωστή προσωπικότητα κλειδί.. Μια άλλη προσωπικότητα κλειδί είναι ο Χρήστος Ιωακειμίδης με τις πολύ σημαντικές εκθέσεις που έχει κάνει στο εξωτερικό.. Για παράδειγμα το έργο του Κουνέλλη που παρουσιάζεται στην έκθεση έχει επιλεγεί γιατί το έχει δείξει σε συγκεκριμένη έκθεση στο εξωτερικό ο Χρηστος Ιωακειμίδης.. Επίσης άλλες τέτοιες προσωπικότητες είναι ο Τώνης Σπητέρης, ο Αλέξανδρος Ξύδης ακόμα και η Φώφη Ακριθάκη με τον τόπο ανταλλαγής καλλιτεχνικών ιδεών που ήταν το εστιατόριό της στο Βερολίνο..                                                          Υπάρχει σήμερα εθνική ταυτότητα στους καλλιτέχνες; A. N. Μιλώντας λοιπόν για την ταυτότητα την Ευρωπαϊκή μιας κι έχουμε και την Προεδρία και μιας και μιλάμε για ανθρώπους που μετακινούνται, για μια έντονη παγκοσμιοποίηση με πολλές συνέπειες θα σου κάνω την ίδια ακριβώς ερώτηση που έκανα και στην Adelina von Fustenberg : Πιστεύεις ότι αυτήν την στιγμή έχει νόημα να μιλάμε στην Ευρώπη για κάποιες εθνικές ταυτότητες καλλιτεχνών; Έχει κάποια σημαίνουσα σημασία δλδ το να είσαι σήμερα Έλληνας ή Βέλγος π. χ καλλιτέχνης; Και πρέπει ή όχι να προβάλλουμε την εθνική μας ταυτότητα; Α. Π. Χμ.. Δίκοπο μαχαίρι. Το όνειρο που είχαμε πάντα και συνεχίζουμε, δλδ το όνειρο της Ενωμένης Ευρώπης ήταν ακριβώς να μην υπάρχουν αυτά τα σύνορα και να θεωρείσαι πάνω από όλα ένας Ευρωπαίος πολίτης.. Η προσωπική άποψη είναι ότι το μέρος από όπου προέρχεσαι με τις ιδιομορφίες του είναι κομμάτι μιας προσωπικής ταυτότητας.. Α. Ν. Θυμάσαι Αλέξιε την εποχή εκείνη που τέθηκε το θέμα του λεγόμενου «παγκόσμιου χωριού»; Υπήρξαν τότε πολλοί θεωρητικοί και καλλιτέχνες που το αμφισβήτησαν..  Ο Juan Munoz έλεγε π. χ ότι δεν βλέπω να ζούμε σε κανένα ροζ παγκόσμιο χωριό κι ο Ιωακειμίδης τότε αμφισβητούσε τις κορώνες παγκοσμιοποίησης που εκφράζονταν μέσω π. χ Jeffrey Deitsch στην τέχνη.. Και η Ευρωπαϊκή κρίση μας απέδειξε εντέλει τα ακριβώς αντίθετα από την τάχα ευδαιμονία της παγκοσμιοποίησης! Ότι δλδ υπάρχουν ΚΑΙ συγκρούσεις σοβαρές εθνικές διαφόρων χωρών, όπως και η οικονομική διαφορά μας π. χ με την Γερμανία, ή η σύγκρουση Νότου και Βορρά κλπ. Οπότε που τοποθετούμε σήμερα την Ευρωπαϊκή μας ταυτότητα. Α. Π. Μονίμως ψάχνουμε να βρούμε διαφορές ενώ νομίζω θα έπρεπε να ψάχνουμε να βρούμε ομοιότητες.                                                        Ευρωπαϊκή κι Αμερικανική Τέχνη, ομοιότητες και διαφορές..  Α. Ν. Σε τι τότε μοιάζουμε μεταξύ μας στην Ευρώπη ως νοοτροπία; Τι μας συνιστά όμοιους; Α. Π. Δεν ξέρω.. Σε σχέση π.χ με την Αμερική δεν εντοπίζεις βασικές διαφορές. Φερ’ ειπείν, μια βασική διαφορά μας είναι η αναφορά στην Ιστορία που στην Αμερική απλά δεν υπάρχει ή αν υπάρχει έρχεται από συγκεκριμένους ανθρώπους με άλλον τρόπο. Α.Ν. Υπάρχει επίσης διαφορά μεγεθών.. Νομίζω στην Ευρώπη δεν υπάρχει τόση λατρεία της μνημειακότητας όπως επίσης υπάρχει διαφορά στην έκφραση της δημόσιας τέχνης..  Α. Π. Ναι στην Ευρώπη όλα έχουν πιο ανθρώπινη κλίμακα, και το καλλιτεχνικό έργο δεν είναι τόσο αποστασιοποιημένο όπως στην Αμερική, υπάρχει μεγαλύτερη λεπτότητα στο πως πλησιάζεις ένα έργο, πως το προσεγγίζεις.. Κι αυτό έχει να κάνει επίσης με την Ιστορία νομίζω.. Α. Ν. Όχι μόνον με την Ιστορία.. Έχει να κάνει με την γενικότερη κουλτούρα νομίζω.. Για παράδειγμα η λογοτεχνία και το θέατρο που παίζουν τόσο ρόλο στις δικές σου επιμέλειες εκθέσεων παίζουν μεγαλύτερο ρόλο και στα εικαστικά στην Ευρώπη.. Δηλαδή υπάρχει μεγαλύτερη συνάφεια των τεχνών στην Ευρώπη, μεγαλύτερη αλληλεπίδραση.. Κι αυτό είναι ένα στοιχείο-κληρονομιά του μοντερνισμού που μάλλον επιβιώνει πολύ καλά ακόμα και σήμερα.. Α. Π. Μα νομίζω είναι διαφορετικό να υπάρχει κάποια προϊστορία πάνω στην οποία θα χτίσεις και άλλο να προσπαθήσεις να επινοήσεις κάτι σχεδόν εκ του μηδενός.. Αλλά γι’ αυτό βέβαια στην Αμερική υπάρχουν και οι μεγάλες καινοτομίες.    Α. Ν. Η δική μας τέχνη, η Ελληνική ποια θέση έχει στο Εξωτερικό σήμερα; Και ποια είναι η θέση της στην Ευρώπη; Α. Π. Κοίτα, εγώ θέλω να ελπίζω ότι έχει μια θέση στην Ευρώπη.. Κι ένα από τα πράγματα που θέλει να δείξει αυτή η έκθεση του Μακεδονικού είναι ότι υπήρξαν Έλληνες καλλιτέχνες που έζησαν στο εξωτερικό, συνεργάστηκαν με διάφορους ξένους και διέπρεψαν κιόλας. Ο Νίκος Κεσσανλής ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα..                                            Γιατί είναι trendy να γίνονται οι καλλιτέχνες επιμελητές εκθέσεων; Α. Ν. Σήμερα σε περίοδο κρίσης ποιο είναι το στίγμα της ελληνικής τέχνης; Παράγεται λιγότερο τέχνη; Ποιο δύσκολα ίσως; Τι βλέπεις; Α. Π. Δεν παράγεται λιγότερη τέχνη απλά οι άνθρωποι δουλεύουν περισσότερο μόνοι τους, σίγουρα χωρίς υποστήριξη από θεσμούς.    Α. Ν. Τον τελευταίο καιρό τόσο στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα έγινε trendy να κάνουν επιμέλειες εκθέσεων διάφοροι καλλιτέχνες, όπως κι εσύ βέβαια που είσαι μεν καλλιτέχνης αλλά έχεις σαφές θεωρητικό υπόβαθρο. Όταν όμως λείπει αυτό το υπόβαθρο και μαζεύεται απλώς μια παρέα καλλιτεχνών που εκθέτει αυτό δεν είναι κάπως πρόβλημα; Α. Π. Εξαρτάται. Κάποια θέματα οι καλλιτέχνες τα κάνουν άψογα. Ο Αντωνίτσης κάνει π. χ άψογες εκθέσεις. Δεν νομίζω να υπάρχει πρόβλημα γιατί οι καλλιτέχνες από τους θεωρητικούς έχουν άλλον τρόπο που διαχειρίζονται τις εκθέσεις και τα έργα. Οι καλλιτέχνες είναι πάρα πολύ πιο ελεύθεροι και τολμηροί κι έχουν λιγότερες υποχρεώσεις σε αντίθεση με τους θεωρητικούς.. Α. Ν. Τι εννοείς υποχρεώσεις; Α. Π. Εννοώ ότι αν ρωτήσεις έναν καλλιτέχνη «Γιατί τοβαλες αυτό εκεί;» θα σου πει « Έτσι μου άρεσε» ενώ σε έναν θεωρητικό αυτό δεν σημαίνει τίποτα.  Α. Ν. Εσύ είσαι ένας καλλιτέχνης που κατεξοχήν ασχολείσαι με επιμέλεια εκθέσεων με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Τι σε τράβηξε στην επιμέλεια; Α. Π. Εγώ είμαι ένας καλλιτέχνης που αρνείται να δείξει το έργο του. Στην επιμέλεια με τράβηξε το γεγονός ότι μπορώ να έχω απτική σχέση με τα έργα τέχνης αλλά και μ΄ αρέσει να φτιάχνω ιστορίες χρησιμοποιώντας τα έργα άλλων. Μετατρέπω τις εικόνες των άλλων.. Α.Ν. Άρα λειτουργείς ως καλλιτέχνης που χρησιμοποιείς τις εικόνες των άλλων για να φτιάξεις μιαν αφήγηση δική σου. Α. Π. Ακριβώς. Την οποίαν αφήγηση την στήνω με χειρονομίες. Αυτή είναι η λογική μου. Όλα τα έργα –πέρα από το τι αντιπροσωπεύουν- για μένα αποτελούν μια χειρονομία ενός καλλιτέχνη. Α. Ν. Ας έρθουμε στην έκθεση «Πολιτισμός» που διοργάνωσες π. χ τον Ιούνιο του 2013 στο taf.. είπες: « Μου άρεσε η ιδέα να κάνω αυτό το λάθος.» αναφερόμενος στην γενικότητα της έννοιας ‘Πολιτισμός» που ίσως παρεξηγηθεί. Και ίσως εντέλει «παρεξηγήθηκε». Γιατί στην κριτική που έγραψε ο Φοίβος Σακαλής είπε ότι η έκθεση ήταν αδύναμη «καθώς η σεξουαλικότητα γίνεται το big issue του Πολιτισμού. Όχι ότι με χαλάει.. Ενδιαφέροντα ήταν τα περισσότερα έργα, kinky και αναφτερά. Νομίζω ωστόσο ότι το σεξ δεν μπορεί να κατέχει την μερίδα του λέοντος όταν μιλάμε για πολιτισμό» Εσύ πως απαντάς; Α. Π. Εγώ νομίζω πως την κατέχει την μερίδα του λέοντος. Το σεξ εδώ είχε μια συμβολική διάσταση. Εγώ ήθελα έργα που να έχουν πόθο και λαχτάρα. Να διαπραγματεύονται τον μεγάλο πόθο, πως το λένε; Το σεξ ήταν η εσάνς. Kάτι που ποθώ, κάτι που θέλω δλδ ένα αφηρημένο πράγμα, ένα πρότυπο ομορφιάς.. Γι αυτό υπάρχουν και πολλές αναφορές εδώ στο αρχαιοελληνικό κάλλος. Το βασικό θέμα της έκθεσης λοιπόν ήταν ο πόθος για την ομορφιά. Δλδ το κινητήριο πράγμα της τέχνης.    Τί να αλλάξει στους θεσμούς για να προχωρήσουμε στην τέχνη στην Ελλάδα;  Α. Ν. Ως άνθρωπος της τέχνης, τι είναι αυτός που θα ήθελες να άλλαζε στην Ελλάδα στον χώρο των θεσμών του πολιτισμού ώστε να μπορούσε η τέχνη να ξαναπροχωρήσει; Να ανοίξει επιτέλους το ΕΜΣΤ; Να ξαναγυρίσουν τα εικαστικά στα σχολεία; Να μην κλείσει η Εθνική Βιβλιοθήκη; Να στηρίξει το κράτος εκθέσεις σύγχρονης τέχνης στο εξωτερικό; Τι να φαντασιωθούμε; Α. Π. Ότι όλα αυτά θα γίνουν σωστά. Αυτό φαντασιώνομαι. Και να σταματήσει καταρχήν η μιζέρια. Δυστυχώς αντιμετωπίζουν την Ελλάδα ως Περιφέρεια. Ως χωριό.  Α. Ν. Λείπει η εικαστική παιδεία στην Ελλάδα;    Α. Π. Απολύτως. Δεν υπάρχει. Αν μιλάμε για τους υποψήφιους θεατές, τον κόσμο, στον δρόμο. Α. Ν. Η Σχολή Καλών Τεχνών; Α. Π. Παραμένει ένα πάρα πολύ συντηρητικό Ίδρυμα με μια επαρχιώτική νοοτροπία αν και υπήρξαν φιλότιμες προσπάθειες να διορθωθεί.                         Οι πρόσφατες μπιενάλε Αθήνας και  Θεσ/νίκης.. κοιτάζοντας χαμηλά και ψηλά..  Α. Ν. Οι πρόσφατες μπιενάλε Αθήνας και Θεσσαλονίκης πως σου φάνηκαν; Α.Π. Παράξενες κι οι δύο για διαφορετικούς λόγους η κάθε μία. Η μπιενάλε πάντως της Θες/νίκης δεν είχε αυτό το πρόβλημα. Δεν ήταν μίζερη. Είχε το ύφος : Είμαστε εδώ/είμαστε διεθνώς θα παίξουμε κανονικά. Ήταν τα έργα όπως θαπρεπε να είναι σε μια μπιενάλε που θέλει να σταθεί δίπλα σε μια άλλη μπιενάλλε. Με μεγάλα καλοφτιαγμένα έργα που μπορούν να σταθούν. Δεν ήταν μίζερη καθόλου. Και επίσης εμένα μου άρεσε πολύ αυτή η στάση της επιμελήτριας Adelina von Furstenberg σε σχέση με ένα πολύ απλό πράγμα που συνήθως το βάζουν κάτω και το πατάνε. Της αξιοπρέπειας. Δηλαδή δεν καταλαβαίνω γιατί όταν εγώ μπορεί να είμαι χαμηλά –με την έννοια ότι είμαι κάτω και με πατάνε- εγώ πρέπει να κοιτάζω τα νύχια των ποδιών μου και να μην μπορώ να κοιτάξω ψηλά.. Α. Ν. Μπράβο ρε Αλέξιε! Τι ωραία το λες.. Α. Π. Αυτό είναι τεράστιο πρόβλημα. Τεράστιο. Κι αυτό εννοώ ως μιζέρια. Ενώ υπάρχουν όλα αυτά τα προβλήματα γιατί δεν σηκώνουν το κεφάλι να δουν τι γίνεται παραέξω τέλος πάντων..                                                                                 Biennale Θεσσαλονίκης, 2013   Α. Ν. Και η μπιενάλε της Αθήνας; Α. Π. Εντάξει της Αθήνας μου φάνηκε ένα ενδιαφέρον εγχείρημα, αλλά υπάρχει πρόβλημα στο που απευθύνεσαι. Δηλαδή όταν είναι αυτό που γίνεται κι όχι αυτό που βλέπεις ..αυτό είναι ένα θέμα. Ότι δλδ θα πρέπει να είμαι εκεί να βλέπω περφόρμανς 24 ώρες το 24ωρο για 2 μήνες κι όλο αυτό… συγνώμη αλλά δεν είναι εφικτό. εντελώς πρακτικά.. Αλλά και γενικά δεν κατάφερα να πάρω ούτε καν την αίσθηση μιας μεγάλης έκθεσης ή μιας έκθεσης τέλος πάντων. .Δεν μπορούσα καν να πάρω αυτό!    A.N. Μα εδώ γίνανε δηλώσεις στο Frieze αν θυμάμαι καλά ότι πρόκειται για αντιμπιενάλε..η οποία ωστόσο χρηματοδοτήθηκε από το ΕΣΠΑ.. δεν είναι μια αντίφαση αυτό; Α. Π. Και γιατί τότε δεν το είπανε αντι-μπιενάλε από την αρχή; Τέτοιες ερωτήσεις.. Εγώ το εγχείρημα ενδιαφέρον το βρήκα απλά θεωρώ ότι ήταν άστοχο εξαρχής σε κάποια πράγματα, δηλαδή δεν γίνεται να μου λένε: Δεν ήρθες, δεν ήρθες.. Ρε παιδιά συγνώμη αλλά δουλεύω και δεν μπορώ να είμαι κάθε μέρα εκεί για να μπορέσω να αντιληφθώ τι ακριβώς γίνεται.. Α. Ν. Υπάρχει κι ένα άλλο θέμα.. Ο πολύς πειραματισμός δεν καταλήγει κάποια στιγμή σε ένα κάποιο συμπέρασμα; Δηλαδή ο πειραματισμός για τον πειραματισμό έχει κάποιο νόημα; Α. Π. Τι να σου πω; Δεν το παρακολούθησα. Για μένα τελειώνει η κριτική μου στην μπιενάλε της Αθήνας στο γεγονός ότι δεν κατάφερα να το παρακολουθήσω. I couldn’t follow it! Δεν γινόταν...    Α.Ν. Υπάρχει και το άλλο. Η μπιενάλλε της Θεσ/νίκης κάλυψε οικονομικά συμμετοχή 5 μουσείων, ένα σωρό φορέων, παρουσιάστηκαν χιλιάδες έργα και έλαβε 1 εκατ. ευρώ από το ΕΣΠΑ. Η μπιενάλε της Αθήνας παίρνει 650.000 ευρώ από το ΕΣΠΑ ένα ποσόν πολύ κοντά στης Θες/νίκης κι όπως προανέφερες ήταν μια έκθεση που αρνήθηκε να μας δείξει πολλά έργα με αποτέλεσμα δεν σου έδωσε καν την εικόνα μιας μεγάλης έκθεσης κλπ.. Και δήλωσε ότι ενδιαφέρεται περισσότερο για τον διάλογο με την κοινωνία, τις συζητήσεις κλπ. Εξ ου υπήρχε μέχρι και εκδήλωση του στυλ: ελάτε να πιούμε καφέ να τα πούμε.. Α. Π. Δεν με πειράζει ο καφές! ΖΗΤΩ! Αλλά δεν μπορούσα να το παρακολουθήσω.. και ως επαγγελματίας της τέχνης θα έπρεπε να μπορούσα. Δεν γινόταν πρακτικά. Δηλαδή θα έπρεπε να είσαι παρά πολύ αργόσχολος για να μπορέσεις να παρακολουθήσεις αυτήν την μπιενάλε. Σε αντίθεση με την προηγούμενη μπιενάλε της Αθήνας που μου άρεσε πολύ. Βέβαια και πάλι τα νύχια κοιτούσε δεν κοιτούσε ψηλά..    Α. Ν. Τι εννοείς κοιτούσε τα νύχια κι όχι ψηλά;  Α. Π.Εννοώ ότι και πάλι ήταν με σκυμμένο το κεφάλι. Ήταν μικρά έργα, στενάχωρα.. μίζερα, με αίσθηση αδιεξόδου.. λεγόταν και «Μονόδρομος» εξάλλου.. όλα αυτά.. αλλά η έκθεση ήταν πάρα πολύ καλή όσο κι ήταν «πτωχική».. Α. Ν. Ναι αρκετοί το είπαν αυτό. Κι ο Νίκος Ξυδάκης είπε ότι ήταν η καλύτερη από το σύνολο των μπιενάλε της Αθήνας η προηγούμενη. Αλλά κοιτούσε και πάλι χαμηλά όπως είπες.. Α. Π. Ναι ..Κι ήρθε πια η ώρα να κοιτάξουμε ψηλά.. κι αυτό το έκανε πολύ ωραία η Adelina von Furstenberg.. A. N. Ναι θα συμφωνήσω πολύ..                                                                                 Bijoux de Kant  A. N. Κι εσύ διοργανώνεις διάφορες άλλες εκθέσεις. Τι είναι το Bijoux de Kant με το οποίο συνεργάζεσαι; Τι καινούργιο έφερε; Α. Π. Είναι στην ουσία μια θεατρική ομάδα που επειδή ο σκηνοθέτης της είναι ο ίδιος ένας πολύ καλός ζωγράφος ο Γ. Σκουρλέτης η κεντρική ιδέα είναι να γίνονται και κάποιες εκθέσεις πέρα από τις παραστάσεις. Έτσι έχουμε κάνει 3 εκθέσεις μία για τον Λωτρεαμόν και είναι παράλληλα γεγονότα.  Α. Ν. Έχεις συνεπιμεληθεί και διοργανώσει εκθέσεις για την Ελένη Καμμα, την Ευγενία Αποστόλου κλπ. Ποια θα ξεχώριζες και γιατί; Α. Π. Την Καμμά θα ξεχώριζα. Γιατί σχεδιάσαμε μαζί την έκθεση και είχε πολύ ενδιαφέρον γιατί ή όλη ιδέα στηριζόταν στην κορδέλα του Moebius, ήταν μια και μοναδική εγκατάσταση που ξετυλίχτηκε με διάφορες στροφές και συνεργαστήκαμε με ένα αρχιτέκτονα από το Βέλγιο για να μπορέσουμε να πραγματοποιήσουμε την ιδέα με ακρίβεια. Α. Ν. Εσύ θεωρείς τον εαυτό σου ερασιτέχνη καλλιτέχνη; Α. Π. Ερασιτέχνης και καλλιτέχνης δεν γίνεται!. Δεν με θεωρώ ερασιτέχνη ούτε κι επαγγελματία. Τα έργα μου τα θεωρώ αντικείμενα. Είναι δημιουργημένες εικόνες άλλων που επεμβαίνω επάνω τους.                                                          Το Μουσείο Άλεξ Μυλωνά..                                                                    Α. Ν. Εκτός από το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης συνεργάζεσαι και με το Μουσείο Άλεξ Μυλωνά.. Τι ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να παίξει ως χώρος; Α. Π. Ενδιαφέρουσα ερώτηση.. Νομίζω παίζει ήδη έναν ρόλο. Είναι ένα μουσείο που έχει μεγάλη ελευθερία επιλογών. Ο χώρος είναι μικρός και διαχειρίσιμος. Ωστόσο το έχεις παρατηρήσει κιόλας τα τελευταία 2-3 χρόνια γίνονται πάρα πολύ σημαντικές παραγωγές, όπως για παράδειγμα της Carla Accardi που ήταν η έκθεση ενός μεγάλου μουσείου.. ή την έκθεση της Φώφης Ακριθάκη που ήταν εντυπωσιακή έκθεση. Ή πάλι την έκθεση του Franz West. Α. Ν. Θες κάτι άλλο να πεις που δεν σε ρώτησα εγώ πιθανώς; Α. Π. Θα ήθελα να δώσεις έμφαση στο που κοιτάμε.. Ότι δλδ όταν μιλάω για την μιζέρια και δίνω έμφαση είναι γιατί πρέπει επιτέλους να μάθουμε να κοιτάμε λίγο πιο ψηλά.. Και πως όταν κάποιος δείχνει το φεγγάρι δεν πρέπει άλλο να κοιτάμε το δάχτυλο, κάτι που συμβαίνει συνεχώς στην Ελλάδα..