El Lissitzky: Πώς γίνεται να είσαι πρωτοπόρος για δύο αιώνες; Είναι η πραγματική πρωτοπορία αθάνατη;
El Lissitzky, Beat the whites with the red wedge, 1919
Της Βασιλίκας Σαριλάκη
Συχνά στην τέχνη, αλλά και στην ζωή οι άνθρωποι ενθουσιάζονται με οτιδήποτε “νέο” που συνήθως θεωρείται πρωτοπορία.. Αλλά τι είναι το νέο; Μπορεί κάτι που είναι παλιό στον χρόνο να αποδεικνύεται περισσότερο πρωτοποριακό από το σημερινό; Ασφαλώς! Κι αυτό αποδεικνύεται με την περίπτωση του Lissitzky, ο οποίος παρότι έδρασε στις αρχές του 20ού αιώνα, αποδεικνύεται σήμερα ένας απολύτως“ζων” καλλιτέχνης και μάλιστα πρωτοποριακότερος ζωγράφος, αρχιτέκτονας και γραφίστας από πολλούς άλλους σύγχρονους καλλιτέχνες! Ακολουθούν οι αποδείξεις..
Ο Lissitzky δεν ήταν ποτέ, ούτε συνηθισμένος, ούτε αναμενόμενος. Αλλά μια δυναμική προσωπικότητα, που αναμίχθηκε έντονα με την δημόσια ζωή. Πίστεψε πολύ στο “Μεγάλο Πείραμα”, της ρωσικής πρωτοπορίας, έζησε την τρικυμία της, προσπάθησε να μεταφέρει το μήνυμά της στην Δύση. Mόχθησε για μια επανάσταση στην τέχνη, που θα την ενώσει επιτέλους με την ζωή. Νομίζω πως τα κατάφερε.
Η “ανάσταση”.Το έργο του σήμερα,- μετά κιόλας την μεγάλη ευρωπαϊκή επιστροφή των τελευταίων ετών προς τον κονστρουκτιβισμό, έχει στην κυριολεξία αναστηθεί!! Είναι απίστευτο αλλά μετά από 90 χρόνια γίνονται πραγματικότητα τα οραματικά αρχιτεκτονικά σχέδια, που έκανε το 1923! Πρόσφατα εγκαινιάστηκε ένα τεράστιο κτίριο στην Κίνα που μάλιστα βραβεύτηκε ως πρωτοποριακό βασισμένο στα σχέδια του! Πρόκειται για τον περίφημο οριζόντιο ουρανοξύστη του, που πρωτοχτίστηκε σε μικρή κλίμακα και στην Ολλανδία το 2008! Το κτίριο της Κίνας βραβεύτηκε από το “The Chicago Athenaeum: Museum of Architecture and Design και από το European Center for Architecture, με την διεθνή διάκριση Τέχνης, Design και Πολεοδομικών Σπουδών "για το πρωτοποριακό και ριζοσπαστικό σχεδιασμό” με στόχο την προώθηση "της καλύτερης νέας αρχιτεκτονικής και αστικού σχεδίου”.
Επίσης σε ένα πρωτοποριακό μουσείο στην Ολλανδία αναβίωσαν οι φιγούρες και τα σκηνικά μιας ηλεκτρομηχανικής του όπερας του 1920, στα πλαίσια μιας εκπληκτικής έκθεσης. Έμπειροι animateurs μετατρέπουν διαρκώς σε κινούμενα τα ζωγραφικά του έργα, οι πίνακές του εμπνέουν διάφορα αριστερά κινήματα και σύγχρονα συγκροτήματα του αφιερώνουν τραγούδια! ..Πόσο πιό επίκαιρος και “ζωντανός” μπορεί να θεωρηθεί ένας καλλιτέχνης σήμερα κι ας έχει πεθάνει προ πολλού;
Αριστερά, Steven Holl Architect horizontal skyscraper, 2012,VANKE CENTER in Shenzhen,China, based on Lissitzky’s proposed horizontal skyscraper design*,κάτωδεξιά το αυθεντικό σχέδιο του Lissitzky, 1923
Ο Lissitzky ήταν πολυπράγμων. Ήταν ζωγράφος, γραφίστας, αρχιτέκτονας και σχεδιαστής επίπλων, εικονογράφος βιβλίων και posters. Ήταν επίσης συγγραφέας, φωτογράφος κι ακούραστος ταξιδευτής. Λειτούργησε ακατάπαυστα ως ένα ενδιάμεσο ανάμεσα στην Σοβιετική κουλτούρα και την Δυτική Ευρώπη. Συνεργάστηκε στενά με τους κορυφαίους καλλιτέχνες της εποχής του: Kazimir Malevich, Hans Arp, Kurt Schwitters, László Moholy-Nagy, Theo van Doesburg, Marc Chagall και πολλούς άλλους, όπως επίσης και με αρχιτέκτονες, σκηνοθέτες θεάτρου και κινηματογραφιστές από όλη την Ευρώπη.
Ήταν βασικός συμμέτοχος στην μεγάλη περιπέτεια της Ρώσικης πρωτοπορίας. Από το 1913 ως το 1930 οι καλλιτέχνες της επαναστατικής Σοβιετικής Ένωσης θα αναζητήσουν τις μεγάλες ανατροπές, τις νέες ιδέες, την κοινωνικοποίηση της τέχνης, τις μεγάλες χειρονομίες, την αλλαγή θέασης της τέχνης και της ζωής.
Το επαναστατικό κλίμα της εποχής θα ευνοήσει τις αλλαγές και τις πρωτοποριακές ιδέες για τις οποίες συνεργάζονται μεταξύ τους καλλιτέχνες επιστήμονες, συγγραφείς, σκηνοθέτες και ποιητές από ένα τεράστιο φάσμα.. Ειδικότερα οι νέες εφευρέσεις του 1920 αποτελούν μια ιδιαίτερη πρόκληση για αυτούς τους καλλιτέχνες, που αναζητούν νέα οπτικά ιδιώματα για να εκφράσουν την δική τους ουτοπία, που πλέον έχει τα χαρακτηριστικά μιας ακμαίας Πρωτοπορίας.Φυσικά, οι καλλιτέχνες εκείνης της εποχής δεν διανοούνται καν την τεράστια απήχηση που θα έχει το φαινόμενο αυτό.. Δουλεύουν συλλογικά, δουλεύουν τζάμπα, ενώ σήμερα στην Δύση, ένα απλό poster του Lissitzky δημοπρατείται στα Sotheby’s 40.000$! Η Δύση αγοράζει όσο-όσο μια φαντασίωση επανάστασης ακόμη κι αν περιορίζεται σε ένα χαρτί!! Γιατί άραγε;
Η κολεκτίβα Unovis.
Ο Malevich γίνεται ήδη από το 1919 ο μέντορας του Lissitzky. Αυτός τον εισάγει στον κυβοφουτουρισμό, όταν επιστρέφει από την Γερμανία όπου σπούδασε αρχιτεκτονική, για να ζήσει στην επαρχιακή πόλη Vitebsk (της σημερινής Λευκορωσίας). Εκεί, θα διδάξει στην Σχολή Τέχνης του Λαού, την οποία είχε ιδρύσει ο Chagall μετά την Επανάσταση. Ο Malevich επίσης μετακόμισε στο Vitebsk για να διδάξει στην ακαδημία κι έτσι ο Lissitzky όχι μόνον διαμόρφωσε μια δυναμική, γεωμετρική τέχνη, χαρακτηριστική του Σουπρεματισμού αλλά δημιούργησαν μαζί με τον Malevich το κίνημα Unovis, (τους Επιβεβαιωτές της νέας τέχνης) που με ανώνυμο τρόπο λειτουργούσαν συλλογικά, παράγοντας χρηστικά αντικείμενα. Εδώ βλέπουμε την κολεκτίβα με τον Lissitzky άκρη δεξιά.. “Την άνοιξη του 1920 όλο το Vitebsk καλύφθηκε από “πολλά σουπρεματιστικά κονφετί” (σύμφωνα με τα ακριβή λόγια του μεγάλου σκηνοθέτη Sergei Eisenstein που επισκέφτηκε την πόλη). Εορταστικά πλακάτ, πανώ κι επιγραφές κατασκευασμένες από τους οπαδούς του Unovis πλημμύρισαν τα σπίτια, τις βιτρίνες τους δημόσιους χώρους, το τραμ.. Στο κάτω έργο βλέπουμε τα σχέδια παρατεταγμένα στις προσόψεις των σπιτιών, στα πλαίσια της ιδιαίτερης αυτής έκθεσης στον δρόμο..
“Στην έξοδο των καλλιτεχνών από το κρύο εργαστήριο στην ζωή” όπως έλεγε, συνέβαλε φυσικά ο Lissitzky, με την καταπληκτική του ικανότητα να ενσαρκώνει πρακτικά και τις πιο αφηρημένες καλλιτεχνικές αντιλήψεις..
Η ανωνυμία και το μαύρο τετράγωνο στο πέτο.
Ήταν τόσο έντονη η ιδεολογία της συλλογικής δημιουργίας, ώστε ακόμη και μεταγενέστερες εκθέσεις του κινήματος αυτού έγιναν χωρίς να αναφέρονται τα ονόματα των καλλιτεχνών στα έργα συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του Malevich! Οι Unovis, που αυτοαποκαλούνταν και το “κόμμα της τέχνης” είχαν τεράστια εκδοτική δραστηριότητα, δημιούργησαν νέο παιδαγωγικό σύστημα, εξέλεγαν Διοικητικό Συμβούλιο και Δημιουργική Επιτροπή, είχαν καταστατικό αλλά και έμβλημα! Το έμβλημά τους ήταν ένα μαύρο τετράγωνο ραμμένο στο μανίκι του πουκαμίσου ή στο πέτο του πανωφοριού τους.
Ο Lissitzky ήταν ένας εξαιρετικά ανήσυχος καλλιτέχνης, χωρίς το έργο του να χάνει καθόλου σε ποίηση. Ίσως αυτό να είναι το μυστικό της επιτυχίας του..Το 1919 ζωγράφισε το πρώτο του Πρόουν. Τί ήταν αυτό; Όπως είπε ο ίδιος, “Ήταν το σημείο, που η ζωγραφική αρχίζει να αρχιτεκτονείται..” ή πάλι, το 1921 πρόσθεσε το εξής ποιητικό..” αρχίζουμε να κινούμε κυκλικά τον καμβά..και καθώς τον γυρνάμε, ανυψώνουμε τον εαυτό μας ψηλά στον χώρο..” Πράγματι, τα έργα αυτά, είναι εξαιρετικά ντελικάτα, ποιητικά, εννοιολογικά..ναί, ναί, τόσο ο Malevich, όσο κι ο Lissitzky κάνουν ήδη από το 1922 εννοιακή ζωγραφική! Θαυμάστε την αριστοτεχνία και την οπτική ποίηση αυτών των έργων.. Δείτε πως οι γραμμές σηκώνουν τον κύβο και πως ερωτοτροπούν διακριτικά..δείτε την σκιά του κύβου που μετατρέπεται σε ένα απροσμέτρητο βάθος πεδίου, δείτε πως η ουτοπία γίνεται πραγματικότητα με την ζωγραφική και την τέχνη..τι πιο επαναστατικό;
A Proun by El Lissitzky, c.1925. A Proun by El Lissitzky
El Lissitzky και video games
Τα Prouns έχουν εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες και γραφίστες ακόμη και σχεδιαστές video games όπως αυτό..
Η οραματική ιδεολογία της ρωσικής πρωτοπορίας ήταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του Lissitzky.Το παρελθόν είχε πλέον πεθάνει οπότε τα νέα μνημεία ήταν τα “ Μνημεία του Μέλλοντος”, όπως τα αποκαλούσε. Το επιχείρημα που έλεγε για τον λεγόμενο Οριζόντιο ουρανοξύστη που σχεδίασε ήταν: “Για όσο καιρό ο άνθρωπος δεν μπορεί να πετάξει, η οριζόντια μετακίνηση θα είναι η φυσιολογική, οπότε καλύτερα να μην κάνουμε αμερικανικού τύπου ουρανοξύστες”. Στην εποχή του δεν πρόλαβε να κατασκευάσει τον οριζόντιο ουρανοξύστη αλλά αυτό γίνεται σήμερα.
Ο Οριζόντιος αυτός ουρανοξύστης χτίστηκε πάνω στην ιδέα που πρότεινε ο Lissitzky το 1923, στο λιμάνι του Ρότερνταμ στην Ολλανδία του 2008!
Δεξιά η μακέτα του Lissitzky Η έκθεση.Υπάρχουν μερικές εκθέσεις που θα προσευχόσουν να μην τελειώσουν ποτέ. Μια τέτοια είναι η έκθεση Lissitzky+ στο Ολλανδικό Van Abbemuseum το οποίο φιλοξένησε μέχρι τις 20 Μαΐου 2012 μια από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες συλλογές του έργου του El Lissitzky (1890-1941). Η έκθεση Lissitzky+ ξεκίνησε πριν 3 χρόνια και το Van Abbemuseum τροποποίησε τον ένα του όροφο για το στήσιμο της έκθεσης..Περιελάμβανε τα εξής δύο τμήματα El Lissitzky – Design και Lissitzky+ - Victory over the Sun. Επιμελητές ήταν οι: John Milner και Willem Jan Renders.
Σκοπός της έκθεσης ήταν να δείξει όχι μόνον το έργο του Lissitzky, αλλά και των συνεργατών και των συγχρόνων του, όπως των Kazimir Malevich, Theo van Doesburg, Marc Chagall, Joost van Dongen, ρίχνοντας φώς στις συνθήκες παραγωγής του έργου αλλά και στην προσωπικότητα του ίδιου του καλλιτέχνη. Ο Lissitzky μπορεί να θεωρηθεί ως ένας καλλιτέχνης κοντά στην έννοια του σύγχρονου καλλιτέχνη, που έχει συνείδηση του κοινωνικού και πολιτικού του ρόλου αλλά και των εσωτερικών κι εξωτερικών αναγκών που προϋποθέτουν την καλλιτεχνική πρωτοπορία.
Η έκθεση Νίκη επί του Ήλιου, ονομάστηκε έτσι, από την ομώνυμη φουτουριστική όπερα που πρωτοανέβηκε στην Αγία Πετρούπολη το 1913. Ο Kazimir Malevich σχεδίασε τότε, τα φανταστικά κοστούμια και τα σκηνικά. Η όπερα ανέβηκε για δεύτερη φορά μετά τη Ρωσική Επανάσταση, το 1920 στο Vitebsk.
Εμπνευσμένος από την απήχηση της παράστασης, ο Lissitzky σκέφτηκε να αναπαράγει το έργο αυτό με έναν ηλεκτρομηχανικό τρόπο! Σχεδίασε λοιπόν, αρκετές φιγούρες και ένα δυναμικό φόντο στην σκηνή που θα αποτελούσε το πλαίσιο για αυτές τις φιγούρες- κούκλες. Εκτός από την σχετική έκδοση που παρουσιάζει ποιό ήταν το τελικό αποτέλεσμα, το λεγόμενο Figurinnenmappe, υπήρχε επίσης κι ένα portfolio με λιθογραφίες που απεικονίζουν τους διάφορους χαρακτήρες της όπερας, αλλά υπάρχει κι η συλλογή του Van Abbemuseum που περιλαμβάνει μοναδικά σχέδια αυτών των έργων και μια σειρά εκτυπώσεις...
Τα σχέδια του Lissitzky παρουσιάστηκαν σε τρισδιάστατη μορφή σε όλη την έκθεση! Αυτό είναι το πιο γοητευτικό στοιχείο.. Για παράδειγμα, στο πρώτο δωμάτιο, το κόκκινο και το μαύρο τετράγωνο που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Η ιστορία των δύο τετράγωνων αναπαραστάθηκε με δύο κύβους, με τα τρισδιάστατα μοντέλα που βασίζονται στο Figurinnenmappe.
Μάλιστα στην εισαγωγή του σε αυτό το portfolio, ο Lissitzky παρέχει και οδηγίες για όποιον θα ήθελε να δημιουργήσει τα τρισδιάστατα μοντέλα που βασίζονται σε αυτές τις εικόνες. Ωστόσο, κανείς δεν το αποτόλμησε μέχρι σήμερα, κι έτσι το Van Abbemuseum πήρε την πρωτοβουλία να το κάνει.
Αυτά εγκαταστάθηκαν στο χώρο που σχεδίασε ο καλλιτέχνης, έτσι ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να περπατήσουν γύρω τους. Η ανακατασκευή του γνωστού χώρου Proun παρουσιάστηκε μέσα στον μαύρο κύβο. Στη δεύτερη αίθουσα παρουσιάστηκε το έργο του Lissitzky ως γραφίστα, ενώ η τρίτη αίθουσα αφιερώθηκε στις διεθνείς δραστηριότητές του. Η επιρροή του Lissitzky στην γραφιστική του 20ου αιώνα είναι πολύ μεγάλη. Το ιδίωμά του που απηχεί και το Bauhaus, όπως κι η διάσημη εικονογράφηση των ποιημάτων του Μαγιακόφσκι είναι κομβικά σημεία.. Δείτε το video..
Τα αρχιτεκτονικά σχέδια του Lissitzky παρουσιάστηκαν στην τέταρτη αίθουσα, μαζί με τα μοντέλα διαφόρων σχεδίων από άλλους καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες. Η παρουσίαση στο χώρο αυτό περιελάμβανε μια επιβλητική μακέτα του (Cloudprop), του αποκαλούμενου οριζόντιου ουρανοξύστη της Μόσχας. Δεξιά, βλέπουμε ένα άλλο αρχιτεκτόνημα του καλλιτέχνη.
Η αίθουσα πέντε ήταν αφιερωμένη στο ιστορικό του πώς το Van Abbemuseum απέκτησε την συλλογή του Lissitzky, και στο έκτο δωμάτιο το κοινό μπορούσε να βρει συμπληρωματικές πληροφορίες..
Στον εξωτερικό χώρο του μουσείου, δημιουργήθηκε τέλος, μια κατασκευή ύψους 6 μέτρων, που αποτελεί αναπαράσταση μιας από τις φιγούρες του. Είναι οι νεκροθάφτες, ένα έργο ειδικά κατασκευασμένο για αυτή την έκθεση, που έχει εγκατασταθεί στην λίμνη του μουσείου.
Queen Mary's Graduate Facility, Mile End, London influenced by Lissitzky
Ακολουθούν έργα του El Lissitzky.. Το γνωστό αναβατόριο του Lenin…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου