Δευτέρα 1 Οκτωβρίου 2012

Alan Watts: Beat Zen, Square Zen, and Zen

5187381276_25b4b5ea79_o 

Ο  Alan Watts είναι ο πρώτος άνθρωπος που μας έρχεται στο μυαλό όταν θυμόμαστε τις προσπάθειες “εκλαΐκευσης” του Ζεν στην Δύση. Έγραψε 25 βιβλία κι έκανε πάνω από 400 διαλέξεις, ραδιοφωνικές εκπομπές, πειραματίστηκε με ψυχεδελικές ουσίες, δίδαξε στην Ακαδημία των Ασιατικών Σπουδών κλπ. Το δοκίμιο  του  “Beat Zen, Square Zen, and Zen” δημοσιεύτηκε το καλοκαίρι του '58 στο περιοδικό  Chicago Review κι αναδημοσιεύτηκε μετά από λίγα χρόνια μαζί με λίγες προσθήκες από τις εκδόσεις City Lights Books , καθώς αποτελούσε μια σημαντική πηγή εξαίρετων πληροφοριών σχετικά με την επιρροή του Ζεν στη δυτική τέχνη και τις ιδιαιτερότητες της Ζεν αντίληψης.. Θα αναδημοσιεύσουμε το μεγαλύτερο μέρος του.. Η μετάφραση είναι του Γιάννη Γ. Αυγουστάτου*.

 AlanWatts (1) Ο Alan Watts γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1915 και πέθανε το 1973. Από μικρός ενδιαφέρθηκε για τα έργα του Λευκάδιου Χέρν, του Humphreys, και του βουδιστή DT Suzuki, και από δεκατεσσάρων ετών έγραφε για θέματα της Ανατολής στην βουδιστική εφημερίδα του London Lodge  πριν κυκλοφορήσει τα πρώτα του φυλλάδια για το Ζεν το 1932. Το 1938 πήγε στη Νέα Υόρκη και μετά στο Σικάγο, όπου υπηρέτησε ως ιερέας της Επισκοπικής Εκκλησίας για έξι χρόνια πριν την εγκαταλείψει.

Ο Alan Watts ήταν βαθιά επηρεασμένος από την ινδική φιλοσοφία της Βεδάντα και τον βουδισμό, αλλά και από την ταοϊστική σκέψη, που αντικατοπτρίζεται στην Zen ποίηση και τις τέχνες της Κίνας και της Ιαπωνίας. Παρόλο που ο ίδιος έγραψε και μίλησε εκτενώς για το Ζεν Βουδισμό, τον Ινδουισμό, και τον Ταοϊσμό, ποτέ δεν έγινε μέλος μιας οργανωμένης θρησκείας, . Μερικοί αμερικανοί βουδιστές τον επέκριναν γιατί δεν καθόταν τακτικά να κάνει Ζαζέν διαλογισμό, παρότι ο ίδιος είχε καταγράψει αρκετές συμβουλές για διαλογισμούς και τεχνικές διαχείρισης της κατάστασης διαλογισμού.. Ο Alan Watts απάντησε απλά, λέγοντας: «. Μια γάτα κάθεται εκεί μέχρι να τελειώσει το κάθισμα, μετά σηκώνεται, τεντώνεται, και φεύγει".

Στις αρχές των '60 's ο  Alan Watts εκλέχτηκε κοσμήτορας, και άρχισε να δίνει τακτικά ομιλίες στο ραδιόφωνο. Το 1957  δημοσίευσε το βιβλίο “Ο δρόμος του Ζεν”, που έγινε μπεστσέλλερ και το 1958 επέστρεψε στην Ευρώπη, όπου συναντήθηκε με τον μεγάλο ψυχολόγο βάθους CG Jung. Αποφάσισε να γίνει πρωτοπόρος κάνοντας έρευνες πάνω στην ψυχεδέλεια και τις ναρκωτικές ουσίες. Ταξίδεψε στην Ιαπωνία αρκετές φορές στις αρχές της δεκαετίας του εξήντα. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του εξήντα είχε γίνει μια μεγάλη διασημότητα του πολιτισμού, και ταξίδεψε σε πανεπιστήμια και διάφορα κέντρα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη όπου έδινε διαλέξεις.

zen 1

                                                              “Beat Zen, Square Zen, and Zen”

Νόμιζα ότι το πρωτότυπο αυτού του δοκιμίου είχε κάνει πολύ σαφή τη θέση μου για το Ζεν, τόσο του" beat" τύπου όσο και του "συντηρητικού". Ήταν φανερό ότι δεν χρησιμοποίησα τη λέξη "συντηρητικό" ως προσβολή, δεδομένου ότι δεν τοποθετήθηκα ως υπέρμαχος του beat. Αλλά μετά από ένα άρθρο του Stephen Mahoney, "Η εδραίωση του Ζεν" που εμφανίστηκε στο The Nation, τον Οκτώβριο του '58, άρχισε να κυκλοφορεί η φήμη ότι ήμουν υπέρμαχος του "συντηρητικού" Ζεν. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη,υποτίθεται πως υποδείκνυα τις επίσημες  και παραδοσιακές ιαπωνικές σχολές Ζεν , Rinzai και Soto, στις οποίες στην πραγματικότητα ανήκουν πολλοί Δυτικοί. Τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι και εγώ δεν αντιπροσωπεύω αυτές τις σχολές. Δεν είναι ότι δεν τις σέβομαι ή ότι βρίσκομαι σε  διαμάχη με αυτές, αλλά λόγω ιδιοσυγκρασίας, δεν μου αρέσει να παίρνω θέση σε θέματα αυτού του είδους.  Δεν  αυτοπροσδιορίζομαι  ούτε ως  βουδιστής Ζεν. Πράγματι, η πτυχή του Ζεν που με ενδιαφέρει δεν μπορεί να οργανωθεί, διδαχθεί, μεταδοθεί, επισημοποιηθεί ή περικλεισθεί σε οποιοδήποτε  είδος συστήματος. 
Δεν μπορεί να μαθευτεί, γιατί ο καθένας θα πρέπει να το το ανακαλύψει μόνος του. Σύμφωνα με τα λόγια του Πλωτίνου: "Είναι μια φυγή του μόνου προς τον Μόνο" και όπως επίσης λέει ένα παλιό ποίημα Zen:
« Αν δεν το βρείτε μέσα σας, πού θα πάτε για  να το βρείτε;»


zen3

Αυτή είναι, κατά κάποιο τρόπο, η κοινή θέση σ' ολόκληρη τη  βουδιστική παράδοση. Αυστηρά μιλώντας, δεν υπάρχουν δάσκαλοι Ζεν επειδή το Ζεν δεν έχει τίποτα να διδάξει. Από το απώτερο παρελθόν αυτοί που δοκίμαζαν αυτή την οδό απέρριπταν πάντα επίδοξους μαθητές, όχι μόνο για   να ελέγξουν την ειλικρίνεια τους, αλλά και για να καταστήσουν σαφές ότι η εμπειρία της αφύπνισης (Satori) δεν επιτυγχάνεται εάν την κυνηγάει κανείς και σε κάθε περίπτωση δεν είναι κάτι που μπορεί να αποκτηθεί ή να συμβεί τεχνητά. Όμως, οι αναζητητές της αλήθειας αρνήθηκαν  επανειλημμένα να δεχτούν αυτό το "όχι", ως απάντηση και σ' αυτή την κατάσταση οι σοφοί Ζεν απάντησαν με ένα είδος Τζούντο. Συνειδητοποιώντας τη ματαιότητα της απλής απάντησης  στον ερευνητή, που ψάχνοντας δεν θα έβρισκε, άρχισαν να απαντούν με άλλα  ερωτήματα (koans) με σκοπό να τονώσουν την ερευνητική προσπάθεια, για να την  κάνουν  να εκραγεί στη συνέχεια με όλη τη δύναμή της, έτσι ώστε ο μαθητής να κατανοήσει την ανοησία του να ψάχνει τον εαυτό του - όχι μόνο σε θεωρητικό επίπεδο, αλλά και μέσα στον ίδιο!. Στο σημείο αυτό ο μαθητής επιτυγχάνει το Ζεν. Ξέρει ότι είναι ένα με τα πάντα και δεν χωρίζει  πλέον τον εαυτό του από το σύμπαν ψάχνοντας για κάτι.
Επιφανειακά αυτό φαίνεται να είναι μια κανονική σχέση δάσκαλου - μαθητή. Αλλά στην πραγματικότητα είναι αυτό που οι βουδιστές αποκαλούν upaya ή "λεπτά μέσα", γνωστό ως η τέχνη του να "δίνεις ένα κίτρινο φύλλο σε παιδιά που κλαίνε επειδή θέλουν χρυσό."

zen16 
Κατά τη διάρκεια των αιώνων, ωστόσο η διαδικασία της απόρριψης του προγράμματος σπουδών, η απάντηση στα ερωτήματα με άλλα ερωτήματα, έγινε όλο και πιο επίσημη. Ιδρύθηκαν ναοί και ινστιτούτα  όπου  δίδεται μια τυπική εκπαίδευση και αυτό με τη σειρά του δημιούργησε προβλήματα ιδιοκτησίας, διοίκησης και κανόνων πειθαρχίας, αναγκάζοντας τον βουδισμό Ζεν να λάβει τη μορφή της ιεραρχίας παραδοσιακού τύπου. Το φαινόμενο αυτό συνεχίστηκε στην Άπω Ανατολή  μέχρι να γίνει μέρος του τοπίου και μερικά από τα μειονεκτήματά του εξουδετερώθηκαν από το γεγονός ότι φαίνεται να είναι απόλυτα φυσικό. Δεν υπάρχει τίποτα το  " εξωτικό ή εξαιρετικό " σ' αυτό το φαινόμενο. Ακόμα και οι οργανωμένες δομές  μπορούν να αναπτυχθούν με φυσικότητα. Αλλά μου φαίνεται ότι η μεταφύτευση αυτού του στιλ Ζεν στη  Δύση θα ήταν κάτι τελείως τεχνητό. Θα γινόταν απλά μια ακόμη από τις πολλές οργανώσεις λατρείας με τις πνευματικές αξιώσεις της, με τα προεξοφλημένα ενδιαφέροντα και τις ομάδες των πιστών και επιπλέον με το μειονέκτημα της σνομπιστικής  έλξης που θα εξασκούσε το Ζεν ως «πολύ εξωτική» μορφή του Βουδισμού. Ας αφήσουμε το Ζεν να εξαπλωθεί στη Δύση χωρίς τυπικότητες, όπως είναι η συνήθεια της λήψης του τσαγιού. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να το χωνέψουμε καλύτερα. Η αφομοίωση κάποιου τόσο κινέζικου όπως το Ζεν είναι δύσκολο τόσο για τους Αγγλοσάξονες όσο και για τους Ιάπωνες. Στην πραγματικότητα, ακόμη και αν η λέξη "Ζεν" είναι ιαπωνική, και παρόλο που η Ιαπωνία είναι τώρα η πατρίδα του, ο βουδισμός Ζεν, είναι μια δημιουργία της  κινέζικης  δυναστείας των T'ang. Δεν  κάνω αυτή την εισαγωγή για να υπογραμμίσω,  για μια ακόμη φορά, τις αμετάδοτες λεπτές αποχρώσεις των ξένων πολιτισμών. Το θέμα είναι απλά ότι οι άνθρωποι που αισθάνονται μια βαθιά ανάγκη να δικαιολογήσουν τον εαυτό τους, έχουν δυσκολία στην κατανόηση των  απόψεων εκείνων που δεν συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο, και οι κινέζοι που δημιούργησαν το Ζεν ήταν από το ίδιο καλούπι με τον Laotzu, που αιώνες νωρίτερα, είχε πει: « Αυτοί που δικαιολογούν τον εαυτό τους δεν είναι πειστικοί».
zen17

Πράγματι, η ανάγκη να αποδείξεις ότι η θέση σου είναι η σωστή προκάλεσε πάντα μια αίσθηση γελοίου στους κινέζους, δεδομένου ότι τόσο ως κομφουκιανοί όσο και ως ταοϊστές (όσο διαφορετικές κι αν είναι αυτές οι φιλοσοφίες σε άλλους τομείς) οι κινέζοι εκτιμούσαν  πάντοτε τον άνθρωπο που κατάφερνε να «αποστασιοποιείται». Στον Κομφούκιο φαινόταν πολύ καλύτερο να είναι κανείς καλόκαρδος παρά  ενάρετος και στους μεγάλους ταοϊστές Laotzu και Chuang-tzu, φαινόταν πάντα προφανές ότι δεν θα μπορούσε να υπάρχει δίκιο χωρίς να άδικο, δεδομένου ότι τα δύο άκρα ήταν αναπόσπαστα, όπως οι δύο πλευρές ενός νομίσματος . Ο Chuang-Tzu έλεγε: «Αυτοί που θέλουν να έχουν καλή κυβέρνηση χωρίς τη σχετική  κακοδιοίκηση, και το σωστό χωρίς το αντίστοιχο  λάθος δεν κατανοούν τις αρχές του σύμπαντος ».
Στα δυτικά αυτιά αυτά τα λόγια μπορεί να φανούν κυνικά και ο κομφουκιανικός θαυμασμός για τη φρόνηση και το συμβιβασμό μπορεί να φαίνεται μια επίδειξη αδυναμίας και έλλειψη αρχών. Στην πραγματικότητα, αυτές αντανακλούν μια θαυμαστή κατανόηση και σεβασμό για αυτό που αποκαλούμε ισορροπία της φύσης.  Ένα παγκόσμιο όραμα της ζωής, όπως το Τάο ή μια μεταφυσική αντίληψη της φύσης στην οποία καλό και το κακό, δημιουργικές και καταστροφικές δυνάμεις, σοφία και η ανοησία, είναι οι άρρηκτοι πόλοι της ύπαρξης. « Το Tao, έλεγε ο Chung-Yung, είναι αυτό το πράγμα από το οποίο δεν μπορεί να διαχωριστεί κανείς. Κάθε τι , από το οποίο μπορείτε να χωριστείτε δεν είναι το Τάο». Έτσι, η σοφία δεν είναι να προσπαθείς να διαιρέσεις το καλό από το κακό, αλλά να μάθεις να τα καβαλικεύεις,  όπως ένα κομμάτι φελλού επιπλέει στις κορυφές και τα βυθίσματα των κυμάτων.

zen9
Στις  ρίζες της κινεζικής ζωής υπάρχει μια εμπιστοσύνη στο καλό και το κακό της φύσης, που μπορεί να φαίνεται ιδιαίτερα ξένη στους ανθρώπους εκπαιδευμένους στην μανιχαϊκή άποψη του εβραιο-χριστιανικού πολιτισμού. Ωστόσο, είναι πάντα προφανές για τους κινέζους ότι ένας άνθρωπος που δεν εμπιστεύεται τον εαυτό του δεν μπορεί να εμπιστευτεί ούτε και την δυσπιστία του και θα πρέπει επομένως να βρίσκεται  σε απελπιστική κατάσταση σύγχυσης. Για αρκετά διαφορετικούς λόγους από τους δυτικούς, οι Ιάπωνες έχουν την τάση να είναι αμήχανοι με τον εαυτό τους, επειδή  έχουν μια τέτοια οξεία αίσθηση ανθρώπινου σεβασμού όση το και δικό μας μεταφυσικό αίσθημα της αμαρτίας. Αυτό συμβαίνει κυρίως στην κλάση πιο ευαίσθητη στο Ζεν, εκείνη των σαμουράι. Η Ruth Benedit στο βιβλίο της με τίτλο «Το χρυσάνθεμο και το σπαθί», είχε, νομίζω, απόλυτο δίκιο όταν είπε ότι η έλξη που ένιωθε η κάστα των σαμουράι για το Ζεν προερχόταν από τη δύναμη που είχε αυτή η φιλοσοφία να απελευθερώνει  από μια αυτοσυνείδηση εξαιρετικά ενοχλητική, λόγω του τύπου της εκπαίδευσης των νέων. Επιταγή αυτής της αυτοσυνειδησίας είναι η υποχρέωση που οι Ιάπωνες αισθάνονται να ανταγωνιστούν με τον εαυτό τους, μια απαίτηση η οποία μετατρέπει κάθε τέχνη και γνώση σε ένα μαραθώνιο αυτοπειθαρχίας. Αν και η έλξη του Ζεν έγκειται στη δυνατότητα που προσφέρει για να απελευθερωνει από αυτή την αυτοσυνειδησία, η ιαπωνική έκδοση του Ζεν πολεμούσε τη φωτιά με τη φωτιά,  υπερβαίνοντας το «εγώ που κρίνει τον εαυτό του» με το να το οδηγεί σε μία τέτοια ένταση ώστε να να την κάνει να εκραγεί. Πόσο πολύ απέχουν  από την πρακτική των ιαπωνικών μοναστηριών Ζεν, τα λόγια του μεγάλου δασκάλου T'ang-Chi Lin: « Στο Βουδισμό δεν υπάρχει χώρος για τη χρήση της προσπάθειας. Να είστε απλοί, φυσιολογικοί, αυθόρμητοι. Φάτε το φαγητό σας, χωνέψτε, και όταν είστε κουρασμένοι πηγαίνετε να ξαπλώσετε. Η άγνοια θα γελάσει μαζί μου, αλλά ο σοφός θα καταλάβει».

zen 10

Ωστόσο, το πνεύμα αυτών των λέξεων είναι επίσης πολύ μακριά από ένα ορισμένο είδος Δυτικού  Ζεν, που χρησιμοποιεί αυτήν την φιλοσοφία για να δικαιολογήσει την μποέμικη ζωή, που δεν είναι παρά μια ισχυρή αυτοάμυνα. Δεν υπάρχει κανένας ειδικός λόγος που να δικαιολογεί την εξαιρετική εξάπλωση του ενδιαφέροντος για το Ζεν στη Δύση, κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Η γοητεία που εξασκούν οι τέχνες, στο σύγχρονο πνεύμα της Δύσης, το έργο του Suzuki, ο πόλεμος με την Ιαπωνία, η γοητεία των " διηγήσεων Ζεν "και η έλξη που ασκεί μια φιλοσοφία μη-εννοιολογική και εμπειρική μέσα σε κλίμα επιστημονικού σχετικισμού - όλα αυτά εξηγούν την επιτυχία του Ζεν. Μπορούν  επίσης να αναφερθούν οι ομοιότητες μεταξύ του Zen και εκείνων των τάσεων καθαρά δυτικών, όπως η  φιλοσοφία του Wittgenstein, ο υπαρξισμός, η γενική σημασιολογία, η μεταγλωσσική του BL Whorf και ορισμένες πτυχές της φιλοσοφίας της επιστήμης και της ψυχοθεραπείας.

Υπάρχει πάντα στο παρασκήνιο,  η ασαφής ανησυχία μας για την επιτήδευση και το αφύσικο τόσο του χριστιανισμού, με την πολιτικά τακτοποιημένη της κοσμολογία όσο και της  τεχνολογίας, με την ιμπεριαλιστική εκμηχάνιση του φυσικού κόσμου, μέσα  στον οποίο ο ίδιος ο άνθρωπος αισθάνεται ξένος. Στην πραγματικότητα και οι δύο αντανακλούν μια ψυχολογία στην οποία ο άνθρωπος ταυτίζεται με τη νοημοσύνη και τη συνειδητή βούληση που διαχωρίζονται από τη φύση και την ελέγχουν, όπως ο Θεός-αρχιτέκτονας, με βάση την εικόνα του οποίου είναι χτισμένη αυτή η εκδοχή του ανθρώπου. Η ανησυχία πηγάζει από την υποψία ότι η προσπάθειά μας  να κυβερνήσουμε  τον κόσμο απ' έξω είναι ένας φαύλος κύκλος, στον οποίο θα είμαστε καταδικασμένοι σε διαρκή αϋπνία προκειμένου να τον ελέγχουμε  και να τον επιτηρρούμε επ' αόριστον.

Στον  δυτικό που αναζητεί  την αρμονία του ανθρώπου και της φύσης εξασκείται μια γοητεία που υπερβαίνει κατά πολύ αυτό που είναι καθαρά συναισθηματισμός στον νατουραλισμό του Ζεν - στα  τοπία Ma-yuan  και Sesshu, στην τέχνη που είναι ταυτόχρονα  πνευματική και κοσμική, που αντιπροσωπεύει το μυστικισμό με νατουραλιστικούς όρους και, στην πραγματικότητα, ποτέ δεν φαντάστηκε ένα διαχωρισμό μεταξύ των δύο. Ιδού μια κοσμοθεωρία που δίνει μια βαθιά αναζωογονητική αίσθηση του συνόλου, σε έναν πολιτισμό όπου το πνευματικό και το υλικό, το συνειδητό και το ασυνείδητο έχουν διαχωριστεί με καταστροφικές συνέπειες. Για το λόγο αυτό, ο κινεζικός ανθρωπισμός και ο νατουραλισμός του Ζεν μας ξυπνάνε το ενδιαφέρον πολύ περισσότερο παρά ο  ινδικός Βουδισμός ή η Vedanta. Αν και αυτές οι φιλοσοφίες έχουν θαυμαστές στη Δύση, μου φαίνεται ότι οι οπαδοί τους είναι κυρίως απογοητευμένοι χριστιανοί - άτομα σε αναζήτηση μιας φιλοσοφίας πιο εύλογης από την χριστιανική μεταφυσική, για να συνεχίσουν  την έρευνα, κατ 'ουσίαν χριστιανική, του θαυμαστού.

zen 4 
Ο ιδανικός άνθρωπος του ινδικού Βουδισμού είναι σαφώς ένας υπεράνθρωπος, ένας γιόγκι που κατέχει την απόλυτη κυριαρχία της φύσης του, η οποία ταιριάζει απόλυτα με το ιδανικό επιστημονικής φαντασίας του σούπερμαν. Αντίθετα, ο Βούδας ή ο αφυπνισμένος για το  κινέζικο Ζεν είναι « φυσιολογικός, καθόλου εξαιρετικός» : είναι ανθρώπινος , πνευματώδης όπως οι πλανόδιοι μοναχοί Ζεν, όπως περιγράφονται  από τους Mu-chi και Liang-k'ai. Αυτά τα πράγματα μας προσελκύουν διότι σε αυτά για πρώτη φορά  συναντάμε την έννοια ενός σοφού  και άγιου, η οποία δεν είναι μακρινή και απραγματοποίητη.

Ο σοφός Ζεν  δεν είναι υπεράνθρωπος, αλλά πλήρως ανθρώπινος και  προπάντων δεν είναι ένας μεγαλοπρεπής και άφυλος ασκητής. Επίσης στο Ζεν το Satori, η εμπειρία της αφύπνισης στην «πρωταρχική ενότητά μας με το σύμπαν»  φαίνεται, όσο κι αν μας ξεφεύγει, πάντα προ των πυλών. Υπάρχει, επίσης, η δυνατότητα  να συναντήσουμε  ανθρώπους στους οποίους συνέβη ακριβώς αυτό και αυτοί δεν είναι πλέον μυστήριοι αποκρυφιστές των Ιμαλαΐων ή σκελετικοί  γιόγκις ενός άσραμ. Είναι αντίθετα άνθρωποι σαν εμάς, αλλά πολύ πιο άνετοι στον κόσμο, που επιπλέουν πιο εύκολα στον ωκεανό της ανασφάλειας και της παροδικότητας. Πάνω απ 'όλα πιστεύω ότι Ζεν  συναρπάζει πολλά άτομα στην μεταχριστιανική Δύση, διότι δεν κηρύττει, δεν ηθικολογεί, δεν επιπλήττει, όπως ο εβραιο-χριστιανικός προφητισμός.  Ο βουδισμός δεν αρνείται την ύπαρξη ενός σχετικά περιορισμένου πεδίου, στο οποίο η ανθρώπινη ζωή μπορεί να βελτιωθεί με την τέχνη και την επιστήμη, με τη λογική  και την καλή θέληση. Αλλά θεωρεί αυτό το πεδίο δραστηριότητας αν και σημαντικό, δευτερεύον, μιας συγκριτικά απεριόριστης  σφαίρας, στην οποία  τα πράγματα είναι όπως είναι, όπως ήταν πάντα και θα είναι για πάντα. Μια σφαίρα  εντελώς πέρα από τις κατηγορίες του καλού και του κακού, την επιτυχίας και της αποτυχίας, την προσωπικής υγείας και της ασθένειας. Από την μια πλευρά αυτή είναι η σφαίρα του  μεγάλου σύμπαντος. Κοιτάζοντας τη νύχτα τον ουρανό δεν κάνουμε συγκρίσεις μεταξύ σωστών αστεριών   και  λάθος αστεριών, ούτε μεταξύ αστερισμών σωστά ή άσχημα τοποθετημένων . Τα αστέρια είναι από τη φύση τους μικρά και μεγάλα, φωτεινά και θαμπά. Ωστόσο, η σφαίρα ως σύνολο έχει μια ομορφιά και μια μαγεία που μερικές φορές μας  κάνει ν' ανατριχιάζουμε από δέος.

zen12

Από την άλλη πλευρά, αυτή είναι και η σφαίρα της ανθρώπινης ζωής, της καθημερινότητας, που θα μπορούσε να ονομαστεί υπαρξιακή.  Στην πραγματικότητα υπάρχει μια άποψη από την οποία οι ανθρώπινες υποθέσεις είναι, επίσης, πέραν του καλού και του κακού, όπως τα αστέρια, και από το οποίο οι πράξεις μας, οι εμπειρίες μας και τα συναισθήματά μας δεν μπορούν να κριθούν περισσότερο απ'ότι μπορεί να κριθεί η διαφορά ύψομέτρου μεταξύ  των κορυφών και των κοιλάδων, σε μια οροσειρά. Αν και είναι πέρα από κάθε ηθική και κοινωνική εκτίμηση, αυτό  το επίπεδο της ανθρώπινης ζωής μπορεί επίσης να θεωρηθεί εξίσου εκπληκτικό και τρομακτικό, όπως το μεγάλο σύμπαν. Αυτό το συναίσθημα μπορεί να γίνει ιδιαίτερα οξύ όταν το ατομικό εγώ  προσπαθεί να διεισδύσει στην ίδια του τη φύση, να εξερευνήσει τις εσωτερικές πηγές των ενεργειών του και της συνείδησής του.  Στην  πραγματικότητα εδώ ανακαλύπτει ένα μέρος του εαυτού του, το πιο οικείο και μεγάλο, που είναι πρωτόγνωρο και πέρα από την κατανόηση και τον έλεγχό του.

Αν και μπορεί να φανεί περίεργο, το εγώ ανακαλύπτει ότι το κέντρο και τη φύση του είναι πέρα από αυτόν τον ίδιο! Όσο  βαθύτερα  διεισδύω στον Εαυτό μου, τόσο πιο πολύ «εγώ» δεν είμαι ο «εαυτός μου»  και όμως,  αυτό είναι το αληθινό Κέντρο μου! Εδώ συναντώ τις εσωτερικές μου διεργασίες, που λειτουργούν αυτόνομα, αυθόρμητα, όπως η περιστροφή των ουρανίων σωμάτων και η περιπλάνηση των σύννεφων. Όσο  περίεργη και άγνωστη μπορεί να φανεί στην αρχή, αυτή η πλευρά του εαυτού μου, αντιλαμβάνομαι  σύντομα ότι είναι ο Εαυτός μου, πολύ περισσότερο απ'ότι ότι είναι το επιφανειακό μου εγώ. Αυτό δεν είναι μοιρολατρεία ή αιτιοκρατία, επειδή δεν υπάρχει πλέον κανείς που να είναι προδιαγεγραμμένος ή καθοδηγούμενος, δεν υπάρχει τίποτα που δεν γίνεται από αυτό το βαθύ "Εγώ". Η διαμόρφωση του νευρικού μου συστήματος, όπως και η διαμόρφωση των  αστεριών, προέρχονται  από Αυτή την ίδια Αρχή , που είναι και ο αληθινός " Εαυτός μου." Από αυτή την άποψη, και εδώ η γλώσσα αποκαλύπτει τα όριά της πολύ ξεκάθαρα, ανακαλύπτω ότι δεν μπορώ να αποφύγω από το να δράσω ή να  πειραματιστώ  αρκετά ελεύθερα, αυτό που  είναι πάντοτε το «σωστό», με  την ίδια λογική που  τ' αστέρια είναι πάντα στη σωστή τους θέση . Σύμφωνα με τα λόγια του Hsiang-yen : « Δεν υπάρχει ανάγκη για τεχνητή εκπαίδευση, πραγματικά, κινούμενος  όπως θέλω, εκφράζω το αρχαίο Τάο ». 

zen13 
Στο Zen δεν αισθάνεστε ένοχοι επειδή πεθαίνετε ή φοβάστε ή μισείτε  τη ζέστη. Ταυτόχρονα το Ζεν δεν απαιτεί την υιοθέτηση αυτής της άποψης , δεν διακηρύσσεται ως ένα ιδανικό. Στην πραγματικότητα, ακόμη και το γεγονός ότι δεν έχετε καταλάβει είναι μέρος του όλου. Δεν θα  διακρίναμε   φωτεινά αστέρια  χωρίς θαμπά αστέρια και χωρίς την γύρω σκοτεινιά, δεν θα φαινόντουσαν καθόλου αστέρια. Το ιουδαιο-χριστιανικό σύμπαν είναι ένα σύμπαν στο οποίο η ηθική ανάγκη, η αγωνία του να είσαι στο σωστό  αγκαλιάζει και διαπερνά όλα τα πράγματα. Ο Θεός, το ίδιο το Απόλυτο, είναι το καλό σε αντίθεση με το κακό και, επομένως, το να είσαι ανήθικος η να σφάλεις σημαίνει να αισθάνεσαι ένας εξόριστος , όχι μόνο από την κοινωνία, αλλά και από την ίδια την ύπαρξη, από τη ρίζα και τη βάση της ζωής. Το σφάλειν  εγείρει συνεπώς μια μεταφυσική αγωνία και ένα αίσθημα ενοχής - μια κατάσταση αιώνιας καταδίκης - που είναι εντελώς δυσανάλογες σε σχέση με το διαπραχθέν αδίκημα. Αυτή η μεταφυσική ενοχή, είναι τόσο ανυπόφορη που τελικά εκβάλλει στην απόρριψη του Θεού και των νόμων του και  είναι ακριβώς αυτό που συνέβη με το κίνημα  του κοσμικού κράτους, τον υλισμό και τον σύγχρονο νατουραλισμό.

Η απόλυτη ηθική καταστρέφει βαθιά την ίδια την ηθική, επειδή οι κυρώσεις που επικαλείται εναντίον του κακού είναι υπερβολικές. Δεν θεραπεύεται ο πονοκέφαλος κόβοντας το κεφάλι! Η γοητεία του Ζεν, όπως και άλλων μορφών ανατολικής φιλοσοφίας, οφείλεται στο γεγονός ότι αυτό αποκαλύπτει, πίσω από το καταπιεστικό βασίλειο του καλού και του κακού, μια τεράστια περιοχή του εαυτού μας, στην  οποία δεν υπάρχει ανάγκη να αισθανόμαστε ένοχοι ή κατηγορούμενοι, όπου τελικά το Εγώ δεν είναι ξεχωριστό από τον Θεό. Όμως ο δυτικός που προσελκύεται από το Zen και είναι σε θέση να το κατανοήσει βαθιά θα πρέπει να έχει ένα απαραίτητο χαρακτηριστικό: θα πρέπει να κατανοήσει πλήρως τη δική του κουλτούρα , ούτως ώστε να μην επηρεάζεται  ασυνείδητα από τις πεποιθήσεις της. Πρέπει πραγματικά να έχει καταλήξει σε συμφωνία με το Θεό Ιεχωβά και με την εβραιο-χριστιανική συνείδησή του, ώστε να μπορεί να την αφήνει κατά μέρος, χωρίς  φόβο ή εξέγερση. Πρέπει να έχει απελευθερωθεί από την ανάγκη να δικαιολογεί τον εαυτό του. Ελλείψει αυτού το Ζεν του θα είναι "beat" ή "square", θα είναι δηλαδή μια εξέγερση ενάντια στην κουλτούρα και τις  κοινωνικές συμβάσεις  ή μια νέα μορφή ορθοδοξίας και προκαταλήψεων. Πραγματικά το Ζεν είναι πρώτα απ' όλα απελευθέρωση του νού από κάθε συμβατική σκέψη και αυτό είναι κάτι τελείως διαφορετικό από την εξέγερση ενάντια στις συμβάσεις από τη μια μεριά και από την υιοθέτηση ενός εξωτικού κομφορμισμού από την άλλη.

zen7

O συμβατικός τρόπος σκέψης είναι με λίγα λόγια, η σύγχυση του πραγματικού φυσικού  σύμπαντος με τα πράγματα, των γεγονότων με τις εννοιολογικές  αξίες του πολιτισμικού και γλωσσικού συμβόλου. Πραγματικά, στον Ταοϊσμό και στο Ζεν ο κόσμος θεωρείται ως ένα πεδίο αλληλεξάρτησης, αδιαίρετο και συνεχές, στο οποίο κανένα μέρος δεν μπορεί πραγματικά να διαχωριστεί ή να κριθεί  καλύτερο ή χειρότερο από ό, τι τα υπόλοιπα. Αυτό ακριβώς εννοούσε ο Huingeng, ο έκτος Πατριάρχης, όταν έλεγε " ουσιαστικά δεν υπάρχει κανένα πράγμα", συνειδητοποιώντας ότι τα πράγματα είναι όροι, όχι οντότητες. Υπάρχουν στον κόσμο της αφηρημένης σκέψης, αλλά δεν υπάρχουν στον συγκεκριμένο κόσμο της φύσης. Και όποιος πιστεύει πραγματικά ότι τα πράγματα είναι έτσι, δεν αισθάνεται πια να έχει ένα εγώ, εκτός  εξ ορισμού. Καταλαβαίνει ότι το εγώ του είναι η μάσκα του, ή ο κοινωνικός του ρόλος, μια επιλογή κατά κάποια έννοια αυθαίρετη των εμπειριών με τις οποίες τον έχουν διδάξει να ταυτίζεται. (Γιατί, για παράδειγμα, λέμε "εγώ σκέφτομαι", αλλά δεν λέμε «χτυπάω την  καρδιά μου";). Κατανοώντας αυτό συνεχίζει να διαδραματίζει το ρόλο του στην κοινωνία χωρίς να απορροφάται από αυτήν. Δεν βιάζεται να υιοθετήσει ένα νέο ρόλο ή να παίξει το ρόλο αυτού που δεν έχει κανένα ρόλο. Απλά παίζει αποστασιοποιημένα. Η νοοτροπία του «beat», όπως την αντιλαμβάνομαι είναι πιο ευρεία και ασαφής της  hipster ζωής στη Νέα Υόρκη και το Σαν Φρανσίσκο. Είναι μη συμμετοχή της νεότερης γενιάς στον « Αμερικάνικο τρόπο ζωής», μια εξέγερση που δεν προσπαθεί να αλλάξει την υπάρχουσα τάξη, αλλά απλά της  γυρίζει την πλάτη για να αναζητήσει το νόημα της ζωής στην υποκειμενική εμπειρία και όχι στην αντικειμενική του κατάκτηση. Έρχεται σε αντίθεση με την «τετράγωνη» (square), συντηρητική νοοτροπία και με άλλους τρόπους σκέψης που προκύπτουν από τις κοινωνικές συμβάσεις, αδιάφορος στο συσχετισμό μεταξύ σωστού και  λάθους, στο γεγονός ότι ο καπιταλισμός για να επιβιώσει έχει ανάγκη τον κομμουνισμό, και αντιστρόφως, στο γεγονός ότι ο πουριτανισμός και η ελευθεριότητα  είναι κατά βάθος ταυτόσημα, ή για  τη "συμμαχία" μεταξύ των κληρικών και του οργανωμένου εγκλήματος ώστε να διατηρηθεί η νομοθεσία κατά των τυχερών παιχνιδιών . 

Το "beat" Zen  είναι ένα σύνθετο φαινόμενο. Εκτείνεται από τη χρησιμοποίηση του Ζεν για να δικαιολογήσει την καθαρή ιδιοτροπία στην τέχνη, τη λογοτεχνία και τη ζωή μέχρι  μια πολύ βίαιη κοινωνική κριτική και μια "έρευνα σχετικά με το σύμπαν", όπως μπορείτε να βρείτε στην ποίηση των Ginsberg, Whalen, και Snyder ή, αποσασματικά στον Κέρουακ, η  οποία όμως  είναι πάντα πάρα πολύ αυτοαναφορική, υποκειμενική και κραυγαλέα  για να έχει το άρωμα  του Ζεν. Όταν ο Kerouac ανακοινώνει την τελική φιλοσοφική δήλωσή του: "Δεν ξέρω, δεν με νοιάζει, δεν έχει καμία  σημασία", δεν είναι πια Ζεν επειδή υπάρχει μια επιθετικότητα σ'αυτά τα λόγια που μοιάζει με αυτοάμυνα. Αλλά ακριβώς επειδή το Zen ξεπερνάει πραγματικά τη σύμβαση και τις αξίες της, δεν έχει καμία ανάγκη να τους στείλει στον διάβολο, ούτε  να υπογραμμίσει με βία το γεγονός ότι όλα είναι καλά. Στην πραγματικότητα είναι θεμελιώδης αντίληψη του Ζεν, ότι υπάρχει μια συγκεκριμένη οπτική γωνία  από την οποία "όλα πάνε καλά". Στην περίφημη φράση του δασκάλου Yunmen: "Κάθε μέρα είναι μια ωραία μέρα". Ή όπως βρίσκουμε γραμμένο , στο Hsin-hsin Ming :"Αν θέλετε να μάθετε την καθαρή αλήθεια/ Μην ανησυχείτε για το σωστό και το λάθος.
Η σύγκρουση μεταξύ σωστού και του λάθους/ είναι μια ασθένεια του μυαλού".

zen11

Αλλά αυτή η άποψη δεν αποκλείει και δεν είναι εχθρική προς τη διάκριση μεταξύ σωστού και του λάθους σε άλλα επίπεδα και σε πιο περιορισμένα . Ο κόσμος θεωρείται ως οντότητα πέρα καλό και το κακό, όταν δεν προσπαθούμε να τον πλαισιώσουμε: δηλαδή όταν δεν εξετάζουμε μια συγκεκριμένη κατάσταση από μόνη της, ξεκομμένη από τη σχέση της με το υπόλοιπο σύμπαν. Σε ένα δωμάτιο υπάρχει σαφής διαφορά μεταξύ του άνω και του κάτω, δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και  στον διαστρικό χώρο. Eντός των συμβατικών ορίων μιας ανθρώπινης κοινότητας υπάρχουν σαφείς διακρίσεις ανάμεσα στο καλό και το κακό. Αλλά αυτές οι διαφορές εξαφανίζονται όταν οι ανθρώπινες υποθέσεις εξετάζονται  ως αναπόσπαστο μέρος ολόκληρου του βασιλείου της φύσης Η ύπαρξη μιας δομής  περιορίζει το πεδίο των σχέσεων και ο περιορισμός γίνεται νόμος ή κανόνας. Τώρα ένας καλός φωτογράφος μπορεί να αποτυπώσει με την κάμερά του οποιαδήποτε σκηνή ή υποκείμενο και να δημιουργήσει μια υπέροχη σύνθεση, ανάλογα με το  πώς τα πλαισιώνει και τα φωτίζει. Ένας αρχάριος φωτογράφος που προσπαθεί να κάνει το ίδιο πράγμα καταφέρνει να δημιουργήσει μόνο ένα χάος, γιατί δεν ξέρει να κάνει ένα σωστό   πλάνο, δεν μπορεί να προσδιορίσει τα όρια της φωτογραφίας, σε σχέση με το περιεχόμενο. Αυτό δείχνει εύγλωττα ότι όταν θέλουμε να πλαισιώσουμε  τα πράγματα,  αυτά δεν λειτουργούν πλέον καλά. Αλλά κάθε έργο τέχνης χρειάζεται ένα πλαίσιο. Το πλαίσιο, όποιο κι αν είναι, είναι ακριβώς αυτό που διακρίνει έναν πίνακα, ένα ποίημα, μια μουσική σύνθεση, ένα θεατρικό έργο, ένα μπαλέτο ή ένα γλυπτό από τον υπόλοιπο κόσμο.  Μερικοί καλλιτέχνες μπορούν να αντικρούσουν λέγοντας ότι δεν θέλουν τα έργα τους είναι διαφορετικά από το σύμπαν ολόκληρο, αλλά αν είναι αλήθεια έτσι, δεν θα έπρεπε  τότε να τα παρουσιάζουν σε γκαλερί και σε εκθέσεις. Ιδιαίτερα δεν θα έπρεπε  ούτε να τα υπογράφουν ούτε να τα πωλούν: είναι ανήθικο όσο το να πωλήσεις το φεγγάρι ή να υπογράψεις ένα βουνό. (Ένας καλλιτέχνης αυτού του είδους μπορεί ίσως να συγχωρεθεί αν ξέρει τι κάνει και αν αισθάνεται πολύ περήφανος για τον εαυτό του όχι  ως ποιητής ή ζωγράφος, αλλά ως ένας έξυπνος απατεώνας). Μόνο κακομαθημένα παιδάκια και χυδαίοι πεζοπόροι χαράζουν τα  αρχικά τους στα δέντρα.

Σήμερα υπάρχουν Δυτικοί  καλλιτέχνες που χρησιμοποιούν αυθαίρετα το Ζεν για να δικαιολογήσουν   ό,τι αδιάκριτα τους κατέβει στο κεφάλι. Λευκές τέντες,  μουσική εντελώς αθόρυβη, τσαλακωμένα κομμάτια χαρτιού που ρίχτηκαν πάνω  σε ένα τραπέζι και κολλήθηκαν εκεί που έπεσαν  ή κουβάρια από μπερδεμένα νήματα. Τα έργα του συνθέτη John Cage είναι χαρακτηριστικά της τάσης αυτής. Στο όνομα του Ζεν, αυτός έχει ξεχάσει τα προηγούμενα πολύ καλά έργα του για να αντιμετωπίσει το κοινό με οκτώ ταινίες Ampex που παράγουν τυχαίους ήχους ταυτόχρονα. Ή να παρουσιάζονται σιωπηλές συναυλίες πιάνου, όπου ο μουσικός δεν κάνει άλλο από παύσεις, βοηθούμενος από ένα βοηθό που γυρίζει τις σελίδες με σκοπό να κινητοποιήσει το κοινό στη συνειδητοποίηση των πολλών ήχων που καλύπτουν το μουσικό κενό:  πόδια που κινούνται, σελίδες του προγράμματος που θροϊζουν, αμήχανα γέλια, βήχας και η βοή της εξωτερικής κυκλοφορίας.

zen 14

Υπάρχει πράγματι μια ισχυρή θεραπευτική αξία στη βαθιά συνειδητοποίηση της  κάθε εικόνας ή ήχου που εμφανίζεται. Εν τω μεταξύ, αυτό οδηγεί στην  ατίληψη του θαύματος της όρασης και της αίσθησης. Στη συνέχεια, η βαθιά τάση να ακούμε ή να παρατηρούμε  κάτι τυχαία, ελευθερώνει το νου από τα στερεότυπα της ομορφιάς, δημιουργώντας, σαν να υπήρχε, ένα κενό χώρο όπου εντελώς νέες φόρμες και σχέσεις μπορούν  να γεννηθούν.Αυτό όμως είναι θεραπεία, δεν είναι ακόμα τέχνη. Βρίσκεται στο επίπεδο της ελεύθερων συνειρμών ενός ασθενούς στον ντιβάνι ενός ψυχαναλυτή: είναι πολύ σημαντική ως θεραπεία, ακόμη και αν δεν είναι ο σκοπός των  ψυχαναλυτών να  αντικατάστήσουν τους συνειρμούς με   συνομιλίες και αναγνώσεις. Τα έργα του  Cage θα μπορούσαν να γίνουν αποδεκτά εάν τα πλαισίωνε  και τα παρουσίαζε ως ομαδικές συνεδρίες μουσικοθεραπείας  (audiotherapy), αλλά ως συναυλίες είναι απλώς παράλογα. Μπορούμε να ελπίζουμε, ωστόσο, ότι μετά από όλη αυτή την ακρόαση, ο Cage θα απελευθέρωσε το μυαλό του από τις σχεδόν αναπόφευκτες πειρατείες των έργων του παρελθόντος και θα μας δώσει νέα μοντέλα των μουσικών σχέσεων, που δεν έχει ακόμη εκφράσει.

Ακριβώς όπως ο καλός φωτογράφος συχνά μας εκπλήσσει με πλάνα του και τα καδραρίσματα  των πιο απίθανων  θεμάτων, έτσι υπάρχουν ζωγράφοι και συγγραφείς στη Δύση, ακόμη και στη σύγχρονη Ιαπωνία, που κατάφεραν να γνωρίσουν σε βάθος την τέχνη, αυθεντικά Ζεν, να ελέγχουν  τις ατέλειες και τις παρατυπίες. Ιστορικά, η τέχνη αυτή γεννήθηκε στην Άπω Ανατολή, από την αξιολόγηση της ακατέργαστης υφής της  πινελιάς στην τέχνη της καλλιγραφίας και της ζωγραφικής, και στην τυχαία κίνηση του βλέμματος  στα φλυτζάνια , ειδικά για την τελετή του τσαγιού. Ένα κλασικό παράδειγμα αυτού συνέβη όταν έσπασε ένα όμορφο κεραμικό κουτί τσαγιού, που ανήκε σε έναν από τους παλαιούς δασκάλους της ιαπωνικής τελετής του τσαγιού. Τα θραύσματα ξανακολlήθηκαν με χρυσό και ο ιδιοκτήτης έμεινε κατάπληκτος βλέποντας πώς το τυχαίο δίκτυο των χρυσών  γραμμών αύξανε την ομορφιά του αντικειμένου. Πρέπει ωστόσο να υπενθυμίσουμε ότι αυτό ήταν ένα ευρεθέν αντικείμενο ( objet trouve), ένα τυχαίο αποτέλεσμα που επιλέχθηκε  από έναν άνθρωπο  εξαιρετικής αισθητικής  που διαφυλάχτηκε με φροντίδα και επιδεικνυόταν όπως   μια υπέροχη πέτρα ή ένα κομμάτι ξύλου που μεταφέρθηκε από το ρεύμα. Πράγματι στην τέχνη  Bonseki εμπνευσμένη από το Ζεν,στην τέχνη της διευθέτησης των  βράχων στους  κήπους, οι πέτρες αυτές επιλέγονται με άπειρη φροντίδα και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποιαδήποτε παλιά πέτρα.

 zen15
Επίσης, στην τέχνη της καλλιγραφίας, της ζωγραφικής και της κεραμικής, γινόντουσαν δεκτές οι επιπτώσεις ενός σφάλματος ή μιας πινελιάς εκτός τόπου και παρουσιαζόντουσαν  από τον καλλιτέχνη, μόνο όταν θεωρούσε  ότι ήταν τυχαία και απρόβλεπτα θαύματα στο πλαίσιο του έργου, θεωρούμενου στο σύνολό του. Τι οδηγούσε την κρίση του; Σύμφωνα με το Ζεν, δεν υπάρχει ακριβής κανόνας, δεν υπάρχει κανόνας που μπορεί να διατυπωθεί  με λόγια και να διδαχθεί  συστηματικά. Από την άλλη πλευρά υπάρχει σε όλα αυτά  μια αρχή τάξης που στην  κινεζική φιλοσοφία λέγεται «li» , που ο Joseph Needham έχει μεταφράσει με  τον όρο "οργανικό μοντέλο"και ο καλλιτέχνης πρέπει να την διαισθάνεται. Η λέξη «li» χρησιμοποιήθηκε αρχικά για να δηλώσει  τις  γραμμές πάνω στον νεφρίτη, στα νερά του ξύλου και των μυικών ινών. Δείκνυε ένα είδος τάξης  που είναι  πολυδιάστατη, λεπτεπίλεπτα αλληλεξαρτώμενη και εγγενώς ζωτικής σημασίας για να παρασταθεί με μηχανικές λέξεις ή εικόνες. Ο καλλιτέχνης μπορεί να το αναπαράξει  αρκετές φορές, αλλά ποτέ δεν θα μπορέσει  να εξηγήσει πώς το κάνει. Στην ταοϊστική φιλοσοφία αυτή η ικανότητα  καλείται «te» ή "Mαγική δύναμη". Είναι μέρος του θαύματος που αισθανόμαστε να υπάρχει  στα αστέρια, στον ουρανό και στην ικανότητά μας να είμαστε  συνειδητοί. Είναι η κατοχή του "te", συνεπώς, που διακρίνει καθαρά τις κοινές γρατζουνιές  από την "λευκή γραφή" του Mark Tobey, που με δική του ομολογία, εμπνεύστηκε από την κινέζικη καλλιγραφία, ή από τους  πολυδιάστατους αυθορμητισμούς του Γκόρντον Anslow-Ford, ο οποίος παρεμπιπτόντως, είναι ένας σημαντικός δάσκαλος της τυπικής κινεζικής γραφής. Δεν είναι καθόλου μια εντελώς τυχαία χρωματική μουτζουριά ή μια ανεξέλεγκτη κίνηση του πινέλου, γιατί ο χαρακτήρας και το γούστο των δασκάλων του είδους είναι ορατή στην χάρη (ένα πιθανά ισοδύναμο του te), με την οποία χρωμάτιζαν, ακόμη και αν δεν ήθελαν να αναπαραστήσουν τίποτα παρά μόνο πινελιές.  Επίσης, είναι αυτό που διακρίνει καθαρές και απλές  κηλίδες, μελανιές  και γραμμές σινικής μελάνης από τα έργα σύγχρονων ιαπώνων καλλιτεχνών όπως ο Sabro Hasegawa o Onchi, οι  οποίοι ακολουθούν την παράδοση haboku ή το "ακατέργαστο στυλ" του Sesshu. Οποιοσδήποτε μπορεί να γράψει σε μια ιαπωνική απολύτως δυσανάγνωστη, αλλά ποιός ξέρει πώς να το κάνει τόσο γοητευτικά όσο ο Ryokwan; Αν είναι αλήθεια ότι « όταν ο λάθος άνθρωπος χρησιμοποιεί τα σωστά μέσα, τα σωστά μέσα λειτουργούν με λάθος τρόπο» , είναι συχνά αληθινό και το αντίστροφο : « ακόμα και όταν ο σωστός άνθρωπος χρησιμοποιεί λάθος μέσα , τα λάθος μέσα λειτουργούν σωστά!». .

Ryon-ji temple boudha 
Η αληθινή ιδιοφυΐα των  κινέζων  και  ιαπώνων καλλιτεχνών  Ζεν, όταν κάνουν χρήση των επιλεχθέντων τυχαίων γεγονότων, υπερβαίνει την τυχαία ανακάλυψη της ομορφιάς. Βρίσκεται στην ικανότητα της έκφρασης, σε  καλλιτεχνικό επίπεδο, της αντίληψης  αυτής της τελικής άποψης, σύμφωνα με την οποία  "όλα είναι καλά" και με την οποία "όλα τα πράγματα είναι από την ίδια ουσία". Η απλή επιλογή ενός πλαισίου για οποιαδήποτε μορφή, δεν κάνει τίποτα παρά να συγχέει το βασίλειο της μεταφυσικής και της τέχνης, δεν εκφράζει τη μία σε σχέση με την άλλη.. Μέσα  στην κορνίζα, κάθε αναπαράσταση αποκόβεται αμέσως από όλo τo φυσικό της περιβάλλον και για το λόγο αυτό, η εκδήλωση του Τάο αποκρύβεται. Το άμορφο βουητό των  θορύβων της νύχτας  σε μια μεγάλη πόλη έχει μια γοητεία που αμέσως εξαφανίζεται όταν παρουσιάζεται  επισήμα ως μουσική σε μια αίθουσα συναυλιών. Ένα πλαίσιο ορίζει ένα σύμπαν, ένα μικρόκοσμο, και εάν τα περιεχόμενο του πλαισίου πρέπει να ταξινομούνται ως τέχνη, πρέπει να έχουν την ίδια ικανότητα να συσχετίζονται με το όλον, ως γεγονότα, στον μακρόκοσμο της φύσης.  Στη φύση το τυχαίο αναγνωρίζεται πάντα σε σχέση με αυτό που ρυθμίζεται και ελέγχεται.  Έτσι η ζωγραφική Sesshu, η καλλιγραφία της Ryokwan και τα κύπελλα κεραμικών των σχολών  Hagi και Karatsu αποκαλύπτουν το θαύμα του τυχαίου στη φύσης μέσα από το τυχαίο στο πλαίσιο μιας τέχνης πολύ πειθαρχημένης. 

zen   

Οι παλαιοί κινέζοι  δάσκαλοι  Ζεν ήταν εμποτισμένοι και από τον  Ταοϊσμό. Αυτοί έβλεπαν τη φύση στο συνολική της  αλληλεξάρτηση και κατανοούσαν ότι κάθε πλάσμα και κάθε εμπειρία είναι σύμφωνη με το Τάο της φύσης όπως ακριβώς είναι. Αυτό τους επέτρεπε να αποδεχθούν τον εαυτό τους έτσι όπως ήταν , στιγμή προς στιγμή, χωρίς την παραμικρή ανάγκη να δικαιολογηθούν. Δεν το έκαναν για να υπερασπιστούν  ή για να βρουν μια δικαιολογία και δεν τοποθετούσαν τον εαυτό τους σε εξέχουσα θέση (βάθρο). Αντίθετα το Ζεν τους ήταν Wu-Shih, που σημαίνει περίπου "τίποτα το ιδιαίτερο" ή "χωρίς  πολλές τυμπανοκρουσίες".

Αλλά το Ζεν γίνεται μια προσποίηση όταν αναμειγνύεται με τους  μποέμικους κομπασμούς και όταν φανταζόμαστε ότι ο μόνος σωστός τρόπος για να επιτευχθεί η αφύπνιση είναι να αποσυρθούμε σε ένα ιαπωνικό μοναστήρι ή να κάνουμε  ειδικές ασκήσεις στη στάση του λωτού για πέντε ώρες την ημέρα. Ομολογώ, επίσης, ότι  όλος ο θόρυβος που γίνεται γύρω από για Ζεν, είναι "προσποίηση" - αλλά λίγο λιγότερο από ό, τι σε άλλες περιπτώσεις.

Έχοντας πει όλα αυτά, θέλω να προσθέσω κάτι για όλους  τους  καυχηματίες του  Ζεν, " beat " ή "συντηρητικού". Ακόμη και αυτή η επίδειξη έχει καλώς. Αν είστε τρελαμένοι  στο Ζεν δεν υπάρχει λόγος να προσποιείστε  ότι δεν είστε . Αν θέλετε πραγματικά να περάσετε μερικά χρόνια σε ένα ιαπωνικό μοναστήρι, δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο δεν πρέπει να το κάνετε. Ή εάν θέλετε να περάσετε τη ζωή σας πηδώντας σε φορτηγά βαγόνια και συναδελφωθείτε  με τον Τσάρλι Πάρκερ, ε, λοιπόν, είμαστε σε μια ελεύθερη χώρα.
Σε ένα ανοιξιάτικο τοπίο δεν υπάρχει ούτε το  καλύτερο, ουτε το χειρότερο. Τα ανθισμένα κλαριά μεγαλώνουν φυσικά, κάποια μακριά  και κάποια κοντά.

leaf

* http://autognosia.pblogs.gr/2010/03/593932.html

2 σχόλια:

  1. Συγχαρητηρια για το άρθρο , αφού τόσο λίγο είναι γνωστός ο Αlan στην Ελλάδα...αυτός ο καταπληκτικός ομιλητής και άνθρωπος!!
    Μήπως μπορείτε να μου δείξετε πού μπορώ να βρώ ομιλίες του με ελληνικούς υπότιτλους για φίλους που δυστυχώς - στην συγκεκριμένη περίπτωση - δεν μιλούν αγγλικά;;;;
    Ευχαριστώ
    και εύχομαι να συνεχίσετε αυτή την τόσο εξαιρετική ιστοσελίδα!
    Χρυσαυγή Παπαθεοδώρου

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ευχαριστώ για την εκτίμησή σας στην δουλειά μου.Υπάρχουν αρκετά βιβλία του Alan Watts στα Ελληνικά.. Για κοιτάξτε εδώ..http://www.protoporia.gr/author_info.php?authors_id=918573&osCsid=oenj6slkioip25btblkqrcc760
    Για ομιλίες δεν ξέρω..

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...