Της Βασιλίκας Σαριλάκη Η έκθεση της Dilek Winchester που παρουσιάζει το ΕΜΣΤ, σε επιμέλεια Άννας Καφέτση, είναι μια συμβολική προσπάθεια επούλωσης ενός παλιού τραύματος. Αναφέρεται στην πολυπολιτισμικότητα της γλώσσας, την ανάγκη να παραμείνει ελεύθερη και τα δεινά που προκαλεί η λαθροχειρία της. Μαθήματα που χρειάζονται και σε μάς, οι οποίοι παρότι διαθέτουμε μια τόσο αρχαία και φιλοσοφική γλώσσα, συχνά κάποιοι προσπαθούν την ..αναμορφώσουν με βάναυσο τρόπο. Η έκθεση σχολιάζει το μεγάλο γλωσσικό, πολιτισμικό κι ανθρωπιστικό πρόβλημα που προέκυψε το 1928, όταν ο Kemal Atatürk θέλοντας να αποισλαμίσει την Τουρκία άλλαξε μέσα σε 3 μήνες την γλώσσα της Τουρκίας, επιβάλλοντας ένα επινοημένο λατινικό αλφάβητο. Την αλλαγή επέβλεψε και προπαγάνδισε ο ίδιος.. Η Winchester, μ΄ έναν πολύ κομψό, εννοιολογικό τρόπο, έρχεται να θυμίσει τις επιπτώσεις αυτής της ενέργειας στον πληθυσμό. Η έκθεση διαρκεί μέχρι τις 13 Ιανουαρίου 2013.. 
Portrait of the 'Τurkish' artist Dilek Winchester on an Armenian stamp  Η Dilek Winchester είναι μια γνωστή καλλιτέχνης της Τουρκικής νέας σκηνής. Γεννήθηκε το 1974 στην Κωνσταντινούπολη, όπου ζει και σήμερα και σπούδασε ζωγραφική και ντιζάιν στο Central St Martins College of Art and Design στο Λονδίνο.. Συνέχισε σπουδάζοντας Νέα Μέσα στο London Metropolitan University και γλυπτική στο Ινστιτούτο Καλών Τεχνών του Marmara University. Με λίγα λόγια η παιδεία της είναι κυρίως δυτική και μιλάει άψογα αγγλικά όπως διαπιστώσαμε μιλώντας μαζί της στα εγκαίνια της έκθεσης.
Τα έργα της, μαυροπίνακες με διάφορες γραφές, στα αρμενικά, στα αραβικά, στα ελληνικά, θύμιζαν σε πρώτη, συνειρμική ματιά, μαυροπίνακες του Beuys.. Μια τάση ταξινόμησης, σχέδια, χειρόγραφα, βιβλία, δύο νέες βιντεοεγκαταστάσεις, μια καλλιγραφική γραφή μιας τεράστιας λέξης-σιδηρόδρομου, που όπως μου εξήγησε η καλλιτέχνης ήταν συρραφή πολλών λέξεων διαφορετικών γραφών, “κάτι ανάλογο με αυτό που κάνουν οι Γερμανοί” σχολίασα..(πέφτοντας βέβαια έξω)..”Περίπου” -με διόρθωσε ευγενικά-. Είναι μια προσπάθεια να ξαναενώσω τις γραφές όπως συνυπήρχαν παλιά αρμονικά.. 
Την ρώτησα “πως συνέλαβε αυτήν την τόσο ιδιαίτερη και ιδιοσυγκρασιακή έκθεση” και μου εξήγησε. Όλη η ιστορία ξεκίνησε όταν ξαφνικά διαπίστωσε ότι μια φίλη της κρατούσε πάντα στα ταξίδια της ένα βιβλίο, για καθαρά συναισθηματικούς λόγους, αφού ανήκε στον πατέρα της παρότι ήταν γραμμένο σε μια γραφή παλαιότερη που εκείνη δεν μπορούσε να διαβάσει..Επρόκειτο για ένα από τα πολλά θύματα μιας εποχής όπου υπήρχαν πολλοί άνθρωποι εξαναγκασμένοι να μάθουν ξαφνικά να γράφουν μια νέα γλώσσα, επινοημένη, γιατί αυτή θα ήταν πλέον η νέα επίσημη γλώσσα! Ομολογώ πως αιφνιδιάστηκα άσχημα.. Δεν είχα ιδέα για το γεγονός αυτό! Μου φάνηκε απίστευτο. Πως είναι δυνατόν –σκέφτηκα- να συνέβη κάτι τέτοιο; 
Το απόλυτο Χάος. Η Dilek με διαβεβαίωσε πως αυτό όχι μόνον συνέβη αλλά ακόμη και σήμερα έχει επιπτώσεις στην Τουρκία, γιατί συνέβη μόλις δυό γενιές πίσω..και πως όταν έγινε, υπήρχαν ξαφνικά παιδιά που έπρεπε να μιλάνε άλλη γλώσσα στο σπίτι κι άλλη στο σχολείο, καθώς όσοι μίλαγαν αρμένικα ή κουρδικά ήταν ανεπιθύμητοι αλλά πως υπήρχαν επίσης πολλοί άνθρωποι που δεν μπορούσαν να μάθουν να γράφουν αλλιώς με το νέο λατινικό αλφάβητο. Επίσης υπήρχαν και πολλοί που μπέρδευαν τις δύο γραπτές γλώσσες, άλλαξαν όλες οι πινακίδες και πολλοί αναλφάβητοι, που είναι εκατομμύρια στην Τουρκία μπέρδευαν πλέον τους δρόμους κλπ.. Μου προσέθεσε, πως το κύριο έργο που παρουσιάζει στην έκθεση είναι το εικαστικό της σχόλιο σε αυτήν την ιστορία….“Το απόλυτο Χάος, σκέφτηκα”. “Για φαντάσου π.χ να μας το έκανε κι αυτό στην Ελλάδα ένας πολιτικός. Να μας άλλαζε ξαφνικά κι απροειδοποίητα ΚΑΙ την γλώσσα! Ανατρίχιασα και μόνο που το σκέφτηκα!”  Κοίταξα τους μαυροπίνακες..Δεν μου θύμιζαν πλέον Beuys αλλά μια μαρτυρία πόνου, μια πολιτική καταγγελία με τον απλό, τρυφερό τρόπο της γραφής με κιμωλία..σαν στο σχολείο..Όπως ωραία μας περιγράφει η Αννα Καφέτση για αυτό το έργο: “…η εγκατάσταση με τίτλο On reading and Writing (Περί ανάγνωσης και γραφής) του 2007, είναι ένα κομβικό έργο που συνοψίζει την βασική έρευνα και προβληματική της Γουίντσεστερ, στο όριο μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας. Σε τρεις μαυροπίνακες η καλλιτέχνις μεταγράφει με λευκή κιμωλία τρία αποσπάσματα δικού της κειμένου, γραμμένα στην τουρκική γλώσσα με ελληνικό, αραβικό και αρμενικό αλφάβητο, που αφηγούνται αυτή τη γλωσσική «βαβέλ» με τα μάτια ενός μικρού παιδιού. Η αναφορά στην ιστορική φωτογραφία που απεικονίζει τον Κεμάλ Ατατούρκ να παρουσιάζει σε φορητό μαυροπίνακα το νέο λατινικό αλφάβητο της νεοσύστατης Δημοκρατίας της Τουρκίας το 1928, είναι φανερή για τον επισκέπτη της έκθεσης, και μέσα απ’ αυτήν μπορεί να διαβάσει τον κριτικό σχολιασμό του έργου πάνω στη βίαια ρήξη και τις τραυματικές πολιτικές της πολιτιστικής επανάστασης απέναντι σε ένα πλούσιο πολυπολιτισμικό οθωμανικό παρελθόν».
O Atatürk δείχνει το νέο Τουρκικό αλφάβητο στον λαό του Kayseri, 20 Σεπτ. 1928 Κρύβοντας την διαφορετικότητα. Όμως, όπως μου εξήγησε η Dilek στην συνέχεια, η έρευνά της δεν περιορίζεται μόνο στο θέμα της γλώσσας αλλά και στο θέμα της συνολικής πολιτιστικής κληρονομιάς που επλήγη ή παραμερίστηκε μετά την ύστερη οθωμανική εποχή..Όπως μας πληροφορεί επεξηγηματικά η επιμελήτρια της έκθεσης: “ Το ερευνητικό ενδιαφέρον της καλλιτέχνιδας εστιάζεται κυρίως στο ύστερο οθωμανικό παρελθόν της τουρκικής λογοτεχνίας του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, και ειδικότερα στη χρήση διαφορετικών γραφών και αλφάβητων, όπως το ελληνικό και το αρμένικο, από το καραμανλίδικο και αρμενοτουρκικό μυθιστόρημα και θέατρο, που αποκλείστηκαν από τον τουρκικό λογοτεχνικό κανόνα. Η Γουίντσεστερ επαναφέρει στο προσκήνιο περιθωριοποιημένα υβριδικά κείμενα, ανασύρει από τη λήθη ένα πολυγλωσσικό παρελθόν ξαναγράφοντάς, συχνά με το χέρι, ξεχασμένα αλφάβητα, φανερώνει κρυφές σχέσεις ανάμεσα στα πράγματα και το όνομά τους στην καθημερινή γλώσσα. Μέσα από τις δημιουργικές αυτές πρακτικές πραγματεύεται ζητήματα εθνικής ταυτότητας και διαπολιτισμικότητας, εξετάζει κριτικά και συχνά με παιγνιώδη τρόπο σχέσεις γλώσσας και ιδεολογίας, τέχνης και πολιτικής.” Μικρό ιστορικό παράρτημα Ας δούμε όμως και το πώς σε αυτήν την ιστορική περίπτωση έγινε η διαπλοκή γλώσσας, ιδεολογίας και πολιτικής.. αφήνοντας για λίγο την τέχνη..  Η ιστορία της σύγχρονης Τουρκίας ξεκινά με την ίδρυση της δημοκρατίας στις 29 Οκτωβρίου 1923, από τα κατάλοιπα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η κυβέρνηση δημιουργήθηκε από τα μέλη της επαναστατικής ομάδας της Άγκυρας με Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Atatürk αφου νίκησε τους Έλληνες στη δυτική Τουρκία. Η Συνθήκη της Λωζάνης, που υπογράφτηκε στις 24 Ιουλίου 1923 εδραίωσε την πλειονότητα των σύγχρονων συνόρων της χώρας. Ο Atatürk εισήγαγε πολλούς νεωτερισμούς στην Τουρκία, ένας από τους οποίους ήταν η αντικατάσταση στην τουρκική γλώσσα του αραβικού αλφαβήτου με το λατινικό.
Το σημερινό αλφάβητο της Τουρκίας δημιουργήθηκε από έναν Αρμένιο, τον Hagop Martayan Dilaçar. Αποτέλεσε μια από τις βασικές μεταρρυθμίσεις του Atatürk και τον βοήθησε να εδραίωσει την εξουσία του. Έχοντας δημιουργήσει ένα μονοκομματικό κράτος που κυβερνήθηκε από το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα του, ο Atatürk παραμέρισε την προηγούμενη αντιπολίτευση κι εφάρμοσε την ριζική μεταρρύθμιση του αλφαβήτου. Ανακοίνωσε τα σχέδιά του, τον Ιούλιο του 1928 δημιουργώντας ταυτόχρονα μια Επιτροπή Γλώσσας. Άλλαξε την γλώσσα σε 3 μήνες! Η επιτροπή ήταν υπεύθυνη για την προσαρμογή της τουρκικής στο λατινικό αλφάβητο ώστε να καλύψει τις φωνητικές απαιτήσεις της τουρκικής γλώσσας. Ύστερα, ο Atatürk περιόδευσε στη χώρα εξηγώντας το νέο σύστημα γραφής και προπαγάνδισε την ταχεία υιοθέτηση του νέου αλφαβήτου. Η Επιτροπή, αρχικά πρότεινε μια πενταετή μεταβατική περίοδο προσαρμογής, αλλά ο Atatürk το μείωσε σε τρεις μήνες! Έτσι ο νόμος για την υιοθέτηση και την εφαρμογή του τουρκικού αλφαβήτου, πέρασε την 1η Νοεμβρίου 1928 και τέθηκε σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου 1929, καθιστώντας τη χρήση του νέου αλφαβήτου υποχρεωτική σε όλες τις δημόσιες ανακοινώσεις! Μέσα σε 3 μήνες άλλαξε η γλώσσα! Το χάος που προέκυψε ήταν τεράστιο. Μπορεί ο ηγεμόνας να διέταξε αλλά η κοινωνία αδυνατούσε να ανταποκριθεί..Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι οι τοπικές τουρκικές εφημερίδες υιοθέτησαν το λατινικό αλφάβητο μόνο το 1934, δηλαδή πέντε χρόνια μετά.. Mustafa Kemal Ataturk inspects troops at an officer's training school in Constantinople in 1926. Bettmann / Corbis “Θα καθαρίσουμε τα μυαλά των Τούρκων από τις αραβικές τους ρίζες” Οι μεταρρυθμίσεις είχαν στόχο να σπάσει ο δεσμός με το οθωμανικό και ισλαμικό παρελθόν και να προσανατολιστεί η Τουρκία προς τη Δύση απομακρυνόμενη από τα παραδοσιακά οθωμανικά εδάφη της Μέσης Ανατολής. Ο ιστορικός Bernard Lewis δηλώνει ξεκάθαρα, πως η ενέργεια αυτή ήταν “μια συστηματική προσπάθεια για την απαλλαγή της τουρκικής γλώσσας από τους αραβικούς και περσικούς όρους και την αντικατάστασή τους με λέξεις από τις δυτικές γλώσσες, κυρίως από τα γαλλικά”. Ο Atatürk, είπε στον φίλο του Falih Rifky Atay, ο οποίος ήταν στην Επιτροπή Γλώσσας της κυβέρνησης, ότι ολοκληρώνοντας την μεταρρύθμιση αυτή " θα καθαρίσουμε τα μυαλά των Τούρκων από τις αραβικές τους ρίζες." Η νέα γλώσσα άργησε να γίνει αποδεκτή αλλά ευνόησε όντως τις σχέσεις με την Δύση. Όμως ακόμα κι έτσι, η τουρκική αραβική γραφή συνέχισε να χρησιμοποιείται από τους ηλικιωμένους σε ιδιωτική αλληλογραφία, σημειώσεις και ημερολόγια μέχρι και τη δεκαετία του 1960. Σήμερα, σύμφωνα με το άρθρο 42 του Συντάγματος της Τουρκίας: “Καμία γλώσσα πλην της τουρκικής δεν πρέπει να διδάσκεται ως μητρική γλώσσα στους τουρκικούς πολίτες. Οι ξένες γλώσσες που διδάσκονται στα ιδρύματα εκπαίδευσης καθώς και οι κανόνες που πρέπει να ακολουθούνται από τα σχολεία που διευθύνουν την εκπαίδευση σε μία ξένη γλώσσα, θα πρέπει να καθορίζονται από το νόμο.” Η διάταξη αυτή έχει επικριθεί από την οργάνωση Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων η οποία ισχυρίζεται ότι οι εθνοτικές μειονότητες αντιμετωπίζουν περιορισμούς όσον αφορά τη χρήση των γλωσσών τους στην Τουρκία. Περαιτέρω, παρατηρεί ότι «η τουρκική κυβέρνηση δέχεται τα γλωσσικά δικαιώματα των Εβραίων, Ελλήνων και Αρμενίων μειονοτήτων όπως αυτά διασφαλίζονται από τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923. Όμως, η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι αυτές είναι μειονότητες της Τουρκίας, κι οποιαδήποτε συζήτηση για τα δικαιώματα των μειονοτήτων αυτών πέρα από αυτό είναι απλά αποσχιστικές ». Σήμερα τα ποσοστά των γλωσσών που ομιλούνται στην Τουρκία είναι: Τουρκικά 84.54%, Κουρδικά 11.97%, Αραβικά 1.38%, Zαζά, 1.01% .Τα Ελληνικά είναι υπό εξαφάνισιν στην Τουρκία όπως και πολλές άλλες γλώσσες τοπικών λαών. Ευχαριστώ για την ανάγνωση.. |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου